کشاورزی قم و مشکلاتی که باید مرتفع شود

کشاورزی به عنوان یکی از  زیرساخت های اصلی توسعه در کشورهای توسعه یافته به حساب می آید که پیشرفت در سایر بخش ها را هم به دنبال داشته لذا کشورهای توسعه یافته به معنی واقعی پیشرفت در حوزه کشاورزی و تأمین امنیت غذایی  را به عنوان پاشنه آشیل در راه توسعه پایدار پذیرفتند و در کنار مسائل سیاسی و نظامی از تأمین امنیت غذایی و به کار گیری به روزترین تکنولوژی ها در حوزه کشاورزی در راستای افزایش بهره وری و حفظ منابع غافل نیستند.

بخش کشاورزی در کشور های در حال توسعه نیز موتور اصلی رشد و توسعه اقتصادی است لذا این کشور ها برای عبور از گذرگاه های بحرانی عدم توسعه باید به سراغ کشاورزی رفته و سعی در گسترش تکنولوژی ها در عرصه کشاورزی با هدف افزایش کارایی محصولات و تامین امنیت غذایی داشته باشند.

پیشرفت کشاورزی به دلیل ارتباط با سایر بخش های اقتصادی می تواند در تولید ثروت و ایجاد بازار و رشد صنعت تاثیرگذار باشد لذا باید کشاورزی را از ارکان اصلی توسعه اقتصادی به شمار آورد.

در اهمیت کشاورزی همین بس که بخش زیادی از واردات کشور ها مربوط به محصولات کشاورزی است لذا به دلیل اهمیت این مبحث به گفت و گو با دکتر زینب کوره پزان مدیر مرکز مشاوره کشاورزی دانشگاه پیام نور مرکز قم پرداختیم.

-ایسنا: مهم‌ترین مشکلات حوزه کشاورزی در سطح کشوری و استان قم چیست؟

بحرانی ترین مساله در ارتباط با حوزه کشاورزی امروزه مساله آب است، این موضوع در استان قم به عنوان یکی از کم ‌آب‌ترین استان‌ ها پررنگ‌تر دیده می‌شود، دشت‌ های بحرانی که هر سال یک متر نشست می‌کنند، رودی که جز اتوبانی از آن به جا نمانده و روستا هایی که یکی پس از دیگری بی‌صدا می‌میرند گویا این ماجراست.

درست است که خشکسالی مهمترین معضل این روز های حوزه کشاورزی است اما مشکلاتی از قبیل خرد بودن اراضی کشاورزی، پایین بودن میزان سواد کشاورزان، استفاده بی رویه از سموم و کود های شیمیایی و تولید محصول ناسالم، حضور ناچیز تحصیلکرده‌ های دانشگاهی باعث شده تا این بخش به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ملی دست نیابد .

مسائل و مشکلات متعددی در بخش کشاورزی تنها مربوط به حوزه تولید نمی شود بلکه  متناسب نبودن ظرفیت صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی موجود با میزان تولید محصولات کشاورزی، بسته ‌بندی نامناسب، بالابودن ضایعات کشاورزی، فرسودگی ماشین آلات و کارخانجات فرآوری، تسهیلات بانکی سامان دهی نشده، تداخل وظایف بین وزارتخانه‌ های کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه مجوز ها، وجود تعداد زیاد طرح‌ های نیمه ‌تمام در حوزه صنایع تبدیلی بخش کشاورزی و بالاخره تامین نشدن سرمایه در گردش مورد نیاز برای واحد های صنایع موجود از جمله دیگر مشکلات این بخش است.

یکی دیگر از مشکلات بسیار مهم مدیریت صحیح  در این بخش است، مدیریتی که بتواند در زمینه  الگوی کشت و تنظیم بازار اقدامات موثری انجام دهد، وجود تفاوت قیمت زیاد بین فروش تولید کننده و قیمت تمام شده برای  مصرف کننده که از ضعف مدیریتی زنجیره تولید، تامین و ارزش ناشی می شود.

-ایسنا: تامین امنیت غذایی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت بسیار بااهمیت است برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها در جهت تامین امنیت غذایی چه اقداماتی باید صورت بگیرد و این امر چگونه امکان‌پذیر است؟

بر اساس تعریف سازمان غذا و کشاورزی (FAO)امنیت غذایی زمانی وجود دارد که همه ی افراد همیشه به غذای کافی، سالم و مغذی که تمام نیاز های رژیم غذایی و سلامتشان را تامین کند؛ دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشند شرایطی که با گسترش کووید ۱۹ در طی چند سال اخیر سطح جهانی ایجاد شده، به همراه جنگ اخیر بین روسیه و اوکراین، توجه به امنیت غذایی را بیش از پیش مورد توجه قرار می دهد.

 جنگ روسیه و اوکراین با افزایش شدید قیمت انرژی، اثر بلافاصله‌ای بر تولید و حمل‌ونقل مواد غذایی داشت و با خارج‌کردن دو عرضه‌ کننده بزرگ مواد غذایی و انتظار کاهش عرضه در آینده، اثر تشدید شده‌ای بر بازار مواد غذایی خواهد گذاشت و نتیجه همه این عوامل، کاهش عرضه از یک‌ سو و افزایش تقاضا برای حفظ ذخایر استراتژیک از سوی دیگر بود که سبب رشد شدید قیمت ‌های جهانی خواهد شد.

موارد بالا میزان تولید و قیمت را تحت تاثیر قرار داد حال آن که با توجه به تعریف فائو از امنیت غذایی سلامت غذا (تولید محصول ارگانیک و کافی ) نیز مساله مهم مورد توجه در این مبحث است که لزوم بحث مشاوره و ورود فارغ التحصیلان دانشگاهی را در این حوزه می طلبد.

-ایسنا: کشاورزی تا چه میزان براساس آمایش سرزمینی و برنامه‌ریزی در سطح کشور و متناسب با اقلیم هر منطقه است و آمایش ها و برنامه‌ریزی‌ها تا چه اندازه می‌تواند در افزایش بهره وری در کشاورزی مؤثر باشد؟

در ارتباط با این مورد آمار دقیقی وجود ندارد باید گفت کشاورزی پیشینگان بر حسب اجبار متناسب با اقلیم بوده چرا که آنان کنترلی بر شرایط جوی نداشتند و چاره جز این روش نداشتند با این حال از منابع طبیعی (آب و خاک ) به درستی استفاده نمی کردند امّا گسترش علم و تولید کشت های گلخانه ای سبب شد که بتوان محصول خارج از اقلیم را در مناطق مختلف تولید کرد با این حال همچنین برای کشت در فضای باز بهترین گزینه انتخاب محصولی است که متناسب و سازگار با اقلیم آن منطقه باشد.

همچنین با گسترش خشکسالی در دهه اخیرامکان تغییر اقلیم واقعیت امروز و آینده ایران است، بحرانی که باید آن را بزرگ‌ترین چالش حال حاضر و آینده کشاورزی ایران و جهان معرفی کرد؛ خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی و خشکسالی بر کشاورزی شامل اثرات مستقیم اقتصادی (کاهش تولید محصولات کشاورزی و دامپروری) زیست‌محیطی (کاهش کمیت و کیفیت منابع آبی و خاکی) و اجتماعی (حاشیه‌نشینی و مهاجرت) است.

-ایسنا: تغییر الگوی کشت درراستای حفاظت از منابع آبی و خاکی تا چه میزان موثر است و در راستای تغییر الگوی کشت چه روش هایی باید به کار گرفته شود؟

تغییر الگوی کشت به کشت های بهینه تر با کاهش مصرف آب می تواند به مدیریت منابع آب کمک کند لذا کشاورزی و کشاورزان ایران باید با اقلیمِ ایران سازگار شوند و بیشترین انعطاف‌پذیری نسبت به تغییرات اقلیمی را داشته باشند.

کشاورزی سازگار به اقلیم یک رویکرد یکپارچه با هدف حفظ امنیت غذایی و کاهش آسیب‌پذیری کشاورزی از تغییر اقلیم است و تحقق کشاورزی سازگار به اقلیم نیازمند اعمال تغییرات چشمگیر در سیاست ‌ها و سازوکار های ملی و محلی است.

اجرای درست و صحیح سیاست‌ های سازگار به اقلیم مانند راه‌ اندازی شبکه آموزش ویژه کشاورزان و ارتقای دانش آن ها در مورد نحوه سازگاری با نوسانات اقلیمی، اجرای الگوی کشت متناسب با توان محیطی هر منطقه، تقویت و توسعه کشت دیم (کشاورزیِ مبتنی ‌بر آب‌ های تجدید ناپذیر توسعه کشت فرا سرزمینی برای محصولات پُرآب مصرف و استراتژیک، تدوین سیاست ‌های حمایتی و تشویقی با هدف کشت گونه ‌های مقاوم به خشکی توسط کشاورزان، تعیین قیمت مناسب و تضمین خرید محصولات کم آب‌بر توسط دولت.

 همچنین احداث صنایع تبدیلی برای محصولات سازگار با اقلیم در منطقه، توسعه فناوری ‌های ذخیره و صرفه‌جویی در مصرف آب (قطره‌ای، بارانی و…)، تقویت بیمه محصولات کشاورزی براساس شاخص آب‌وهوایی، پرداخت یارانه برای کشت محصولات سازگارتر برای جبران تفاوت درآمد کشاورزان، استفاده از آب‌ های خاکستری و بازچرخانی آب در مصارف کشاورزی، توسعه کشت گلخانه‌ای، تحقیق و ترویج فعالیت‌ های اصلاحی برای تولید ارقام منطبق با اقلیم ایران و توسعه احداث باغ ‌های مدرن با توجه به شرایط اقلیمی هر منطقه می ‌تواند از کاهش عملکرد محصول و خطرات زیست‌ محیطی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از تغییر اقلیم بر کشاورزی ایران جلوگیری کند.

 مرکز مشاوره کشاورزی دانشگاه پیام نور مرکز قم تلاش دارد با ایجاد پل ارتباطی بین تولید و دانشگاه به فرآیند تغییر الگوی کشت بر اساس تناسب اراضی، شرایط اقلیمی، حفاظت از منابع آب و اصلاح زنجیره تأمین به رفاه تولید کننده و مصرف کننده کمک کند.

انتهای پیام