بافت تاریخی؛ حلقه مفقوده گردشگری پایدار در اصفهان – خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان-تایمز

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها – کورش دیباج: بافت‌های تاریخی مزیت نسبی شهرهای کهن هستند که در رویکردهای رقابت‌پذیری شهری توانایی جذب سرمایه‌های انسانی و اقتصادی را دارند؛ از طرفی بافت تاریخی شهرها به‌عنوان مکانی واجد ارزش‌های میراث فرهنگی، با در برگرفتن دوره‌های مختلف تاریخی، دارای ویژگی‌هایی متشکل از ساختاری فضایی و کالبدی است. شهرها دارای ارزش تاریخی هستند، به همین علت بافت تاریخی به‌عنوان یک میراث گران‌بها و باارزش در کنار بافت جدید به شمار می‌آید. این میراث گران‌بها می‌تواند در زمینه توسعه آینده شهر به ویژه از لحاظ گردشگری و جذب گردشگر دارای اهمیت فراوان باشد.

از طرفی شکل‎ گیری زیبای هر محله حول مسجد و بازار و اتصال محله‌ها توسط کوچه‌ها و تشکیل شهری به نام اصفهان حکایت از تفکر شهرسازی در پیشینه این شهر دارد. هم‌اکنون ۱۷۰۰ هکتار بافت تاریخی اصفهان به‌صورت لکه‌هایی در مناطق مختلف این شهر باقی‌مانده است. با تداوم خیابان‌کشی‌ها و تعریض گذرها و ورود ماشین‌ها به مرکز بافت، آینده نامعلومی را برای آن رقم‌زده است حال این شهر با داشتن شهره‌ای جهانی، قابلیت‌های فراوانی به‌منظور تبدیل‌شدن به مکانی برای گردشگری در سطح ملی و بین‌المللی دارد. اما پرسشی که مطرح می‌شود این است که با وجود ظرفیت بالای بافت تاریخی در شهر اصفهان آیا گردشگری پایدار در آن شکل‌گرفته یا خیر؟

بافت تاریخی زیربنای توسعه گردشگری پایدار

لیلا پهلوان‌زاده، عضو هیئت‌علمی گروه معماری دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: وقتی صحبت از بافت تاریخی می‌شود این امر به‌عنوان یک سند مجسم از تجربه تولید آبادانی است و همواره با این موضوع ارتباط دارد؛ یعنی یک حکایت یا روایت شهری ممکن است یک‌بار به‌طور شفاهی اطلاعاتی را در اختیار شما بگذارد و یا یک‌بار در یک متن مکتوب آن روایت را مطالعه کنید، مانند انواع داستان‌ها و یا در یک متن مصنوع با روایت روبرو شوید.

وی می‌افزاید: بافت تاریخی یک منابع مصنوع است؛ حال این منابع مکتوب یک قرابت یا خویشاوندی با منابع مخلوق دارند، یعنی آنچه خداوندگار آفریده است و ما وقتی به این آفریده‌ها نگاه می‌کنیم، می‌بینیم یک پیوند لطیفی بین مخلوق خداوند و مصنوع بشر وجود دارد و هماهنگی و همنوایی که در طول تاریخ تمدن ما اتفاق افتاده بسیار قابل‌تأمل است.

ظرفیت بالای بافت تاریخی اصفهان در گردشگری پایدار

این معمار تصریح می‌کند: استان اصفهان بیش از ۲۰ هزار اثر تاریخی دارد که بالای دو هزارتای آن ثبت آثار ملی است و بالغ بر ۶۰ درصد این آثار در بافت تاریخی شهر اصفهان وجود دارد و همین امر باعث می‌شود که اهمیت بافت تاریخی اصفهان بیش از شهرهای دیگر استان و کشور مورد اهمیت قرار گیرد.

وی اضافه می‌کند: امروزه اهمیت بافت تاریخی در توسعه گردشگری پایدار بر کسی پوشیده نیست، کافی است به کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای همسایه همچون ترکیه نگاهی بیاندازیم بیشترین درآمد گردشگری این شهرها مختص به بافت تاریخی است زیرا این بافت تاریخی شهرها است که هویت و فرهنگ یک کشور و شهر را به گردشگران و نشان می‌دهند و همین امر باعث شده بسیاری از کشورهای موفق در گردشگری پایدار به بافت تاریخی خود برای جذب هر چه بیشتر گردشگر توجه کنند.

پهلوان‌زاده تأکید می‌کند: باید تعادل را حفظ کرد، امروز گردشگری موضوع دنیای مدرن است و باید تعادل را درنظر داشت، بنابراین در مرمت شهری به‌ویژه بافت تاریخی چاره‌ای ندارید، باید تشویق‌ها را برای بخش مسکونی زیاد کنید؛ یعنی باید عوارض نگرفت، کمک فنی داد، مصالح سنتی را در اختیارشان گذاشت در حالی که سال‌های سال به مراکز تاریخی ظلم کردیم. این مراکز هویت ماست.

وی ادامه می‌دهد: پس چاره‌ای نداریم برای اینکه بیشتر به این فضاها و محلات توجه شود باید مشوق‌های لازم را داشته باشیم. وقتی این کارها را نمی‌کنیم نتیجه نمی‌گیریم، باید به یاد داشته باشیم مرمت شهری کار شش ماه و یک سال نیست به این مقوله صدسال توجه نشده است حالا در حد شش ماه نمی‌توان معجزه کرد.

عضو هیئت‌علمی گروه معماری دانشگاه اصفهان اظهار می‌کند: هرچند اصفهان دارای بافت تاریخی ارزشمند است و توان و ظرفیت بالا در جذب گردشگر و توسعه گردشگری پایدار دارد اما عاملی که باعث شده این امر در شهر تاریخی محقق نشود از بین رفتن سیما و منظر بافت توسط نماهای ساختمان معاصر است که در بافت ساخته می‌شود و همین امر باعث شده یک بافت تاریخی مورفولوژی خود را از دست دهد و دیگر جاذبه‌ای برای گردشگر برای ورود و پرسه زنی در آن وجود نداشته باشد.

وی می‌افزاید: اگر مطالعه صحیحی روی بافت تاریخی صورت گیرد باعث می‌شود که حداقل ساختمان‌های معاصری که می‌خواهند در بافت تاریخی ایجاد شود از یک دستورالعمل و شیوه‌ای در ساخت نما برخوردار باشند که نمای آن ساختمان کمترین نامتجانسی را با ساختار و معماری بافت تاریخی داشته باشد.

اصلاح نمای ساختمان‌های معاصر بافت تاریخی برمبنای هویت گذشته محله

محمدعلی ایزدخواستی، مدیر احیا بافت تاریخی و بازآفرینی بافته‌ای فرسوده اصفهان در گفت‌وگو با مهر اظهار می‌کند: سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان از ابتدای سال ۱۴۰۱ «مطالعات پهنه‌های تاریخی شهر اصفهان» با حضور نخبگان و اندیشمندان حوزه‌های معماری، مرمت، تاریخ، اسطوره‌شناسی و نشانه‌شناسی و مطالعات اجتماعی را آغاز کرده است و تغییر سیما و منظر ساختمان‌های معاصر در بافت تاریخی اصفهان دستاورد یک سری از این مطالعاتی است که بر روی این پهنه ارزشمند صورت گرفته که پس از اتمام آن نتیجه این مطالعات را شهروندان در کالبد شهری به عینه می‌توانند مشاهده کنند.

وی می‌افزاید: درواقع این سازمان با مطالعاتی که بر روی پهنه بافت تاریخی شهر اصفهان انجام داده است، به یک روش دست‌یافته است که اگر قرار است ساختمانی در بافت تاریخی ساخته شود، سیما و منظر آن به چه شکلی باشد که بیشترین پیوستگی و هم‌بستگی بافت تاریخی را داشته باشد و خوشبختانه این امر در پیرایش سیما و منظر بافت تاریخی محله‌های «دردشت»، «شهشهان» و «سنبلستان» اصفهان در حال اجرا است.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به پیرایش سیما و منظر بافت تاریخی محله‌های «دردشت»، «شهشهان» و «سنبلستان» می‌گوید: این سه محله جزئی از دردشت بزرگ که از اصلی‌ترین محله‌های اصفهان بوده‌اند که به دوره‌های قبل از اسلام برمی‌گردد و روزگاری این محله‌ها مهم‌ترین نقاط شهری اصفهان به‌ویژه در دوره سلجوقیان و پس‌ازآن بوده است.

وی می‌افزاید: امروز با قدم زدن در این بافت تاریخی با نمای ساختمان‌هایی مواجه می‌شویم که در ۷۰ سال گذشته در این بافت شکل‌گرفته و شکل ناموزونی را ایجاد کرده و یک اغتشاش بصری در این بافت مشاهده می‌شود که یکپارچگی و پیوستگی آن رابه شدت خدشه‌دار کرده است.

ایزدخواستی می‌گوید: سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان نزدیک به یک سال مطالعه بر روی این پهنه ۷۲ هکتاری انجام داده و به گونه‌شناسی نمای بناهای محله، نشانه‌ها و نمادهای این بناها و هندسه آنان دست پیدا کردیم و بر این اساس به اصلاح نمای ساختمان‌ها ناموزون دست‌زده که بتوان یک بافت پیوسته ایجاد کنیم.

اصلاح نمای ساختمان‌ها در راستای پیوستگی و هم‌بستگی بافت تاریخی

وی تصریح می‌کند: در این چند ماه که این پروژه آغازشده است نمای حدود ۲۰ ساختمان اصلاح شد و تا پایان سال بیش از یکصد ساختمان دیگر هم در این بافت اصلاح نما خواهد شد که این امر به پیوستگی و هم‌بستگی بیشتر این بافت کمک می‌کند.

مدیر احیا بافت تاریخی و بازآفرینی بافته‌ای فرسوده اصفهان ادامه داد: در این عملیات عمرانی سعی شده از مصالحی استفاده شود که سبقه تاریخی دارند و در این محله صدها سال مورداستفاده قرار می‌گرفته است که مهم‌ترین این مصالح آجر سنتی، کاه‌گل و گچ و کاشی است البته از سنگ تیشه هم به‌عنوان «ازاره ساختمان‌ها» استفاده می‌شده که در پیرایش امروز از آن استفاده می‌شود.

وی تأکید می‌کند: این اقدام سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان باعث می‌شود بافت تاریخی‌مان به هویت بصری خودش بازگردد و شهر اصفهان دارای یک بافت منسجم شود. این در حالی است که ۵۰ بنای تاریخی در این سه محله وجود دارند و در میان انبوهی نمای ناموزون گم‌شده و از بافت جداشده و با این اصلاح نما، بناهای تاریخی مذکور جزئی از بافت پیرامونی می‌شوند و ساختمان‌هایی که در طول ۷۰ سال گذشته شکل‌گرفته‌اند و همخوانی با این‌گونه بناها ندارند به‌گونه‌ای چهره خودشان را به ادبیات بناهای تاریخی شهر نزدیک می‌کنند.

استفاده از نشانه‌های بصری در بناهای تاریخی

مسئول بافت تاریخی شهر اصفهان بابیان اینکه تا پایان امسال اتفاقات مهمی در سیما و منظر این سه محله توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان رخ می‌دهد، اضافه می‌کند: یکی دیگر از اقداماتی که برای ارتقای هویت بصری این سه محله توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان انجام می‌شود استفاده از نشانه‌های بصری بناهای تاریخی این سه محله در نمای سایر ساختمان‌هاست.

وی ادامه می‌دهد: این نشانه‌ها به‌صورت هنر کاشی‌کاری و آجرکاری در قسمت‌های مختلف محله کار می‌شود که کاشی‌ها برگرفته از خطوط و نقوشی است که در کاشی بنای تاریخی خود محله وجود دارد و به این شکل تصویر زیبای متکثری را ایجاد می‌کند و محله را با یک هویت پیوسته‌ای به مردم معرفی می‌کند.

ایزد خواستی اظهار می‌کند: اقدامات پیرایشی و اصلاح نمای ذکرشده جزئی از اقدامات خواناسازی بافت‌های تاریخی اصفهان است که ضمن ارتقای سطح زندگی همشهریان عزیز ساکن این بافت، زمینه‌سازی توجه هرچه بیشتر به گوهرهای ارزشمند تاریخی شهر را فراهم و این پهنه را آماده جذب گردشگران می‌کند.