بندر گز؛ پیوندگاه دریا و طبیعت

به گزارش ایمنا، ۵۰۰ سال قبل که شاه اسماعیل صفوی در روستای کناره اطراق کرده بود تا خستگی لشکرکشی به سواحل جنوب شرقی دریای خزر را از تن بزداید و چند روزی را بیاساید، پایه‌های ساخت ایجاد شهری شکل گرفت که چند سده بعد با ایجاد تجارت‌خانه به یکی از قطب‌های مهم تجاری استرآباد تبدیل شد.

پایه‌های اصلی شکل گیری شهر بندر گز در غرب استان گلستان در زمان حکومت کریم خان زند بنا نهاده شد و ظرفیت بندری این منطقه برای برقراری ارتباط با تزار روس موردتوجه قرار گرفت.

پس از آن در دوره حکومت محمدعلی شاه قاجار، تجارت‌خانه و انبارهای بزرگ کالا توسط روس‌ها بندرگر ساخته شد و سپس در دوره حکومت ناصرالدین شاه با احداث اسکله چوبی و عامل شعب بانک استقراضی روس، بندر گز زمینه ارتباط تجاری گرگان، دامغان، شاهرود، مازندران و تهران با باکو (بادکوبه) و آستاراخان (هشترخان) روسیه را فراهم کرد و به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و تجاری منطقه تبدیل شد.

با شکل گیری ارتباط تجاری و اقتصادی، مهاجرت از شهرهای روسیه به بندر گز آغاز شد و مهاجریان بسیاری از این کشور راهی این شهر کوچک ساحلی ایران شدند و بیشترین آنها را ارامنه تشکیل می‌دادند که وجود قبرستان ارامنه در این شهر گواه محکم برقراری این ارتباط و سکونت مهاجرین در بندر گز است.

روس‌ها برای آسان‌سازی تجارت، در یک کیلومتری ساحل بندر گز انبار و فانوس دریایی بلندی احداث کردند که پس از تخلیه کالاها از کشتی‌های بزرگ، در حاشیه آن انبار می‌شد و سپس توسط لُتکا (قایق به زبان روسی) آن‌ها را به ساحل می‌آوردند و ازطرف دیگر کالاهای خریداری شده از مازندران، شاهرود، دامغان و استرآباد را از همین مسیر به روسیه حمل می‌کردند.

یک گزارش تاریخی در سال ۱۲۸۷ شمسی درباره بندر گز چنین نوشت:

“بندر گز از دهات انزان است. بندری معروف که تجار ارامنه در آنجا مغازه‌های فراوان دارند. همه قسم خرازی، پارچه‌های روسی، بلور، آرد حاجی طرخان و شکر را دارند و با تجار استرآباد با پنبه، پوست، کنجد، برنج و پشم داد و ستد می‌کنند. اغلب ترکمانان یموت هم در آنجا خرید و فروش دارند. تلگراف و پست هم دارد.”

یادگارهای به‌جا مانده از روزهای شکوفایی بندر گز

با ساخت راه‌آهن سراسری و ورود آن در سال ۱۳۰۶ شمسی به بندر گز، حمل و نقل کالا به نقاط دیگر ایران راحت‌تر و تجارت رونقی مضاعف یافت اما چند سال بعد با برپا شدن شهر بندر ترکمن، و تأسیس اسکله دریایی بزرگ آن، همچنین عقب‌نشینی آب دریا در ساحل بندر گز، دوران رونق تجاری و اقتصادی بندر گز به مرور روند افول را در پیش گرفت و ضربه سنگین بر زندگی اهالی این ناحیه وارد شد و از آن پس بخش زیادی از جمعیت بندر گز به کشاورزی روی آوردند.

این شهر که در کنار دریای خزر قرار دارد و یک شهر بندری به شمار می‌شود به دلیل رویش درختچه‌های گز در مناطق ساحلی و اراضی شوره‌زار به بندر گز مشهور است.

بندر گز از شمال به خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله در دریای خزر، از شرق به کردکوی از غرب به گلوگاه و از جنوب به نواحی جنگلی کوه‌های جهان مورای رشته کوه البرز محدود است.

بندر گز سابقه کمی در شهرنشینی ندارد و به همین علت مراکز اداری، آموزشی و اقتصادی مهمی از گذشته‌های دور در بندر گز بنا شده‌اند.

راه‌اندازی اولین مدرسه در سال ۱۲۸۷ شمسی، اولین دبیرستان در سال ۱۳۰۷، ساختمان گمرک در سال ۱۲۸۱، آموزش و پرورش در سال ۱۲۹۳، اولین کارخانه پنبه پاک کنی در سال ۱۲۹۴، کارخانه برق حرارتی در سال ۱۲۹۶، شهرداری ۱۳۰۵ و سینما در سال ۱۳۴۰ شمسی از جمله مظاهر شهرنشینی در این شهر کوچک غرب گلستان است.

خرابه‌های آتشکده قدیمی در جنوب شرقی روستای کهنه کلباد، مارقلعه، عروس قلعه، تپه‌های باستانی دین تپه، بزغاله تپه، تپه عبدالهی، تپه سنان، قلعه تپه، امامزاده حبیب الله، امامزاده علیرضا، ساختمان گمرک، فانوس دریایی، ذخیره گاه شمشاد، جنگل باغو، چشمه قلقلی و ساحل آرام، از جمله جاذبه‌های تاریخی و تفریحی و گردشگری بندر گز است.

تماشای درختان جنگلی و به صف ایستاده بلوط‌، نمدار، راش‌، ازگیل‌، توسکا، ممرز و گیاهان دارویی ازجمله گل ختمی‌، گل‌گاوزبان و بارهنگ در ارتفاعات بندر گز پس از یک سال زندگی ملال آور شهری، اندکی آسودگی خیال به همراه خواهد داشت و روح خسته آدمی را جلا خواهد بخشید.

اگر در سفر به جنگل بکر بندر گز بخت و اقبال هم همراهتان باشد دیدن حیواناتی مثل گرگ‌، گراز، خرس و شغال و انواع پرندگانی مانند تیهو، مرغابی وحشی‌، سار، قرقاول‌، پولا و کبک هم دور از تصور نیست و سفری به یادماندنی را رقم خواهد زد.

از آبشار چلم ریز تا روستای کهنه کلباد

در کنار این جاذبه‌ها، ساحل بندر گز نیز آغوش بازی برای مسافران دارد. اگرچه در ساحل بندر گز دیگر نشانی از موج‌های بلند و چشم انداز غروب خورشید در عمق آب نیست، اما یادگارهای به‌جا مانده از روزهای شکوفایی بندر گز مانند فانوس دریایی دوره قاجاری که در گذشته نقش راهنمای کشتی‌ها را به عهده داشت، چشم انتظار ورود میهمانان نشسته و می‌خواهد برگی کوچک از تاریخ پرافتخار این شهر را به رخ بکشد.

آبشار چلم ریز یکی دیگر از نقاط دیدنی بندر گز است که با ارتفاع حدود ۱۵ متر و هوای خنک و مرطوب به گردشگران انرژی و نشاط می‌دهد.

یکی از نقاط دیدنی بندر گز روستای ول‌افرا است که یکی از تولیدکنندگان اصلی و مهم مرکبات استان گلستان به‌شمار می‌رود و مرکز مهم تهیه سوغاتی برای میهمانان نوروزی بندر گز است که در شش کیلومتری جنوب این شهر قرار دارد.

در ابتدای ورودی غربی استان گلستان و در پنج کیلومتری بندر گز، روستای کهنه کلباد قرار دارد که در گذشته، یک بار بر اثر زلزله تخریب شد و پس از مدتی در دو کیلومتری همین روستا، روستای جدیدی به نام کهنه کلباد با همان پیشینه شکل گرفت.

کسانی که اهل شاهنامه‌خوانی هستند می‌دانند که طبق روایات شاهنامه، رستم هنگام سفر به مازندران برای نجات کیکاووس با قهرمانی مازنی روبه‌رو می‌شود و پس از مبارزه او را به درختی می‌بندد. مردم کهنه کلباد معتقدند که این روستا همان محل بسته‌شدن آن قهرمان به درخت است.

حتی اسم روستای کهنه کلباد در بسیاری از متون تاریخی، در توصیف لشکرکشی‌های شاه عباس صفوی و آقامحمدخان قاجار آمده است‌.

در سفر به بندر گز غذاهای سنتی و معروف آن را امتحان کنید. هلی آش غذای لذیذی است که به آن آش آلو هم می‌گویند. این آش که نخود و لوبیا در کنار برنج و سبزی، آلوچه، پیاز داغ و شکر مواد اصلی آن را تشکیل می‌دهند در میان مردم این منطقه طرفداران بسیاری دارد.

در کنار این غذا، حلوای گردویی یک خوراک پرطرفدار و از معروف‌ترین سوغاتی‌های بندر گز است که در بیشتر مهمانی‌ها و مراسم‌ها مثل جشن‌ها، مراسم عزاداری و شب‌نشینی‌ها از آن استفاده می‌شود و به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است‌.

گلستان یکی از استان‌های شمالی و گردشگری ایران است که در کنار دریای خزر، کشور ترکمنستان، استان‌های خراسان شمالی، سمنان و دامنه‌های شرقی البرز و مازندران واقع شده و در ایام سال میزبان مسافرانی است که برای اقامت یا ادامه سفر این استان و مسیرهای آن را انتخاب می‌کنند.

این استان بین دو قطب گردشگری شمال کشور و زیارتی مشهد قرار دارد و به نگارستان ایران نیز شهرت دارد. گلستان اقوام متعددی را در خود جای داده است که شامل فارس، ترکمن، سیستانی، ترک (آذربایجانی و قزلباش)، مازندرانی‌ها، بلوج و قزاق‌ها هستند.

بر اساس اعلام سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان از روز بیست‌وششم اسفند سال ۱۴۰۰ تاکنون افزون بر ۲۰۰ هزار نفر از جاذبه‌های گردشگری طبیعی، تاریخی و مذهبی این استان دیدن کردند.

رحمان فرمانی اظهار کرد: بندرترکمن، جنگل‌های ناهارخوران و النگدره، آبشار کبودوال علی آباد کتول و آرامگاه خالد نبی کلاله پربازدیدترین جاذبه‌های گردشگری استان گلستان در تعطیلات نوروزی سال جاری بوده است.

منبع: ایرنا