حضور تاج الحضرتین در بازار سبزیجات

به گزارش خبرنگار ایمنا، خواجه نظام الملک طوسی در زمان سلجوقیان وزیر دو تن از شاهان سلجوقی بود که به اوج قدرت و شکوه رسید. زادگاه خواجه نظام الملک سبزوار بود و در دوره غزنویان، ملکشاه را که دارای سن کمی بود به شاهی رسانید و خود امور مملکت کشور را به دست گرفت.

نظام الملک طوسی علاوه بر حل مشکلات اجتماعی و مملکتی به ایجاد مدارس نیز پرداخت. مدارس که او ساخت در تاریخ به مدارس نظامیه معروف هستند. همچنین خواجه نظام الملک طوسی نگارش کتاب سیر الملوک یا سیاست نامه و نیز همکاری در پردازش تقویم جلالی را به انجام رساند.

منطقه توس را آلب ارسلان غزنوی به نظام الملک بخشیده بود و او تمام سعی خود را برای آبادانی توس انجام داد؛ به گونه‌ای که زمین‌های توس را با زیباترین باغ‌های جهان یکسان می‌دانستند. در آخرین سال‌های حکومت ملکشاه میان وی و خواجه نظام الملک اختلافاتی پیش آمد که سبب برکناری خواجه نظام الملک شد که درنهایت خواجه نظام الملک در روز دهم رمضان سال ۴۸۵ هجری قمری به طرز مشکوکی کشته شد.

در کتاب‌های تاریخی القاب متعددی را به خواجه نظام الملک نسبت داده‌اند که می‌توان به وزیر کبیر، تاج الحضرتین، وزیر کبیر، قوام‌الدین، نظام الملک، اتابک و رضی امیرالمومنین اشاره کرد.

آرامگاه خواجه نظام الملک طوسی

مقبره خواجه نظام الملک طوسی که دارالبطیخ نیز نامیده می‌شود در محله دارالبطیخ اصفهان به معنای بازار سبزیجات و کوچه خواجه نظام الملک واقع شده است. امروزه نام این محله، احمدآباد نامیده می‌شود.

بر مقبره خواجه، سنگ مرمرین بسیار زیبایی نصب است که در اطراف آن کتیبه‌ای شامل آیه الکرسی و عبارات دیگری نگاشته شده که بین آن‌ها الوزراء، خواجه و الملک به چشم می‌خورد. البته احتمال می‌رود که سنگ قبر خواجه و قبور دیگر دولتمردان سلجوقی عوض شده است چرا که عبارات موجود بر روی سنگ قبور به شیوه سلجوقیان نگاشته نشده‌اند و نصب آن‌ها را می‌توان به دوران صفویان نسبت داد، اما از طرف دیگر نیز می‌توان گفت که سنگ مرمر قبور در زمان سلاجقه ساده و بدون متن بوده‌اند و سپس در زمان صفویه بر روی آن‌ها عباراتی نگاشته شده است که اکنون نیز دیده می‌شوند.

لطف‌الله هنرفر در کتاب گنجینه آثار تاریخی به نقل از کتاب تجارب السلف آورده است:

“ملکشاه پس از فوت در سمت غرب بغداد مدفون شده بود. سپس محمود سلجوقی و ترکان خاتون جسد وی را از آنجا به اصفهان منتقل کرده و در مدرسه ملکشاهی دفن کردند. این مدرسه در محله دارالبطیخ قرار داشته و احتمال می‌رود که در همان محل دفنِ خواجه نظام الملک بوده است. به دلیل اینکه خواجه شهرت بیشتری نسبت به ملکشاه داشته، این مکان بین مردم، به تربت نظام نیز مشهور است. بر اساس همین نظریات قبور دیگری که در کنار آرامگاه خواجه قرار گرفته را به چند تن از شاهان سلجوقی نسبت می‌دهند و به نظر بسیاری از محققین و کارشناسان در گذشته بنای درخوری نیز بر این قبور وجود داشته است. در این محل تعداد هشت قبر به چشم می‌خورد که اغلب دارای سنگ مرمر نفیس هستند. بر سنگ‌های موجود در این محل علاوه بر تاریخ‌های مربوط به زمان سلجوقی، برخی تواریخ از جمله ۸۵۹ هجری قمری و ۹۳۷ و ۹۵۳ هجری قمری نوشته شده است. مادی مشهور فدین نیز در باغ وسیع آرامگاه جریان داشته و زیبایی خاصی بدان بخشیده است. تا چند سال پیش، چنار کهن سالی بر درِ این مجموعه آرامگاهی وجود داشت که مردم اصفهان آن را چنار دارالبطیخ می‌گفتند، ولی امروز از این چنار اثری بر جای نیست.”

افراد مدفون در کنار خواجه نظام الملک

از آنجایی که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شد و پس از وی ملکشاه سلجوقی نیز در کنار وی به خاک سپرده شد، خانه خواجه تبدیل به آرامگاه سلاجقه شد که افراد زیر در آن مدفون شده‌اند:

آلب ارسلان محمد بن چغری بیک متوفی به سال ۴۶۵ هجری قمری؛ البته در این مسئله که قبر آلب ارسلان در دارالبطیخ باشد اطمینانی نیست و به دلیل اینکه آلب ارسلان پیش از خواجه نظام الملک وفات یافته این احتمال که در خانه خواجه به خاک سپرده شده باشد بسیار اندک است.

خواجه نظام الملک حسن بن علی بن اسحاق طوسی که به سال ۴۱۰ هجری متولد شد و در سال ۴۸۵ هجری دار فانی را وداع گفت. بهاءالملک عبدالرحیم بن حسن بن علی بن اسحق طوسی، فرزند خواجه نظام الملک مؤید الملک عبیدالله بن نظام الملک، فرزند خواجه نظام الملک که چون پدر وزیر باکفایت و باتدبیر سلاجقه بوده است. وی مدت یک سال از سال ۷۸۴ هجری تا سال ۸۸۴، وزارت برکیارق را کرده و پس از آن به دست وی در سال ۴۹۴ هجری به قتل رسیده است و بدین گونه سرنوشتی چون پدر برای وی رقم زده شد و او را نیز چون پدر به کام مرگ کشاند.

حسن بن اسحاق بن عثمان بن نظام الملک که از نوادگان خواجه نظام الملک است و در جوار جدش به خاک سپرده شده است. ملکشاه ابوالفتح حسن بن آلب ارسلان محمد که به سال ۵۶۴ متولد شده و در سال ۵۸۴ به سن ۲۰ سالگی به طرز غیر عادی وفات یافته است که با توجه به سن کم او احتمال می‌رود به قتل رسیده باشد. وی در ماه شوال سال ۵۸۴ هجری درست پنج هفته بعد از قتل خواجه نظام الملک فوت شد و این احتمال می‌رود که دوست‌داران خواجه نظام‌الملک وی را مسموم کرده باشند و به این طریق انتقام خویش را از وی گرفته باشند.

ترکان خاتون همسر ملکشاه سلجوقی برکیارق رکن‌الدین ابو المظفر برکیارق فرزند ملکشاه متولد به سال ۴۸۵ و متوفی به سال ۴۹۸ که در بروجرد وفات یافت و به اصفهان منتقل شد.

سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی که به سال ۴۹۸ هجری ولادت یافت و بعد از برادرش برکیارق به تخت نشست و سرانجام در سال ۵۱۱ هجری وفات یافت و در کنار پدر، مادر و برادرانش به خاک سپرده شد.

سلطان سنجر احمد بن ملکشاه متولد به سال ۵۱۱ هجری و متوفی به سال ۵۵۲ هجری که ساکن خراسان بود و در همان دیار دار فانی را وداع گفته است و بنابراین مطلب احتمال اینکه قبر او در این مکان باشد کم است.

سلطان محمد بن محمد بن ملکشاه از فرزندان سلطان محمد سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه که وی در شهر همدان متوفی گشته و جنازه‌اش را به اصفهان انتقال داده‌اند.

جمال‌الدین حسین بن صفی‌الدین محمد که از شاهزادگان صفوی است و به سال ۹۳۳ هجری قمری فوت کرده است.

جمال‌الدین بن محمد بن صفی‌الدین محمد که در سال ۹۵۳ هجری قمری فوت کرده است و در دارالبطیخ به خاک سپرده شد.