در صورت بروز مسمومیت الکلی چکار باید کرد؟

اگرچه مصرف الکل منع شده، اما مانند سایر مواد غیرقانونی مثل موادمخدر و محرک، بعضی از افراد آن را استفاده می‌کنند. در صورت بروز مسمومیت به دنبال مصرف الکل باید هرچه سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه کرد یا با اورژانس تماس گرفت.

هفته نامه سلامت – دکتر عبدالکریم پژومند*: متاسفانه خیلی از افراد به‌دلیل ترس از بازداشت یا بازخواست شدن توسط پلیس خیلی دیر به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند و جان خود را در معرض خطر قرار می‌دهند، در حالی که باید بدانند هدف کادر پزشکی فقط کمک به بیمار و نجات جان او است.

این افراد در مراکز درمانی به چشم بیمار دیده می‌شوند، نه یک مجرم. هرچقدر فرد زودتر به مرکز درمانی مراجعه کند، احتمال بروز عوارض نیز کمتر می‌شود. نکته مهم دیگر در مواجهه با مسمومیت‌های الکلی، شناسایی منبع آلودگی و حذف آن برای جلوگیری از مسمومیت سایر افراد است.

در غیراین صورت تعداد زیادی از افراد طی مدت کوتاهی مسموم می‌شوند و به بیمارستان مراجعه می‌کنند. در این وضعیت با توجه به کمبود‌های احتمالی بعضی از امکانات از جمله پادزهر‌های لازم، ممکن است رسیدگی به همه بیماران مشکل باشد.

آیا تحریک به استفراغ بعد از شروع علائم مسمومیت می‌تواند از شدت آن بکاهد؟

الکل از طریق معده و دهان بسیار سریع جذب می‌شود. قاعدتا قبل از جذب آن، تظاهرات بالینی زیادی برای فرد ایجاد نمی‌شود که با مشاهده آن‌ها اقدام به استفراغ عمدی کند. اغلب افراد زمانی متوجه مسمومیت خود می‌شوند که دیگر برای استفراغ و شستشوی معده دیر شده و باید اقدامات درمانی دیگری انجام شود.

تا زمان رسیدن آمبولانس و مراجعه به بیمارستان چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

فردی که دچار مسمومیت با الکل می‌شود، معمولا مقدار زیادی استفراغ می‌کند. یکی از نکات مهم، جلوگیری از ورود استفراغ به راه‌های هوایی است. برای این منظور باید محتویات استفراغ را تا حد امکان از دهان فرد خارج کرد.

همچنین باید بدن او را طوری قرار داد که سمت راست قفسه‌سینه بالاتر از سمت چپ آن باشد، زیرا ریه راست مسیر مستقیم‌تری دارد و استفراغ خیلی راحت‌تر وارد آن می‌شود. دندان‌های مصنوعی و متحرک نیز باید از دهان خارج شوند. دادن مایعات در این زمان به فرد مسموم ممکن است به ضرر او تمام شود، زیرا افراد در این حالت معمولا دچار اختلال هوشیاری هستند و ممکن است با مصرف مایعات در معرض خطر خفگی قرار بگیرند.

آیا مسمومیت با الکل می‌تواند به‌صورت مزمن و تدریجی اتفاق بیفتد یا فقط به‌صورت حاد رخ می‌دهد؟

این مساله درمورد الکل شرب مطرح نیست، اما برای الکل‌های سمی امکان‌پذیر است. درواقع، اگر فرد هر روز مقداری از این الکل را مصرف کند، به‌تدریج دچار کاهش بینایی، نابینایی و… می‌شود، اگرچه اوایل ممکن است علامتی از خود بروز ندهد.

مسمومیت با الکل شرب در چه صورت اتفاق می‌افتد؟

مصرف الکل شرب نیز در مقادیر خیلی زیاد می‌تواند باعث مسمومیت شود. از علائم ناشی از این الکل می‌توان به اختلال تعادل، مستی، پرحرفی، گرم شدن بدن، پرخون شدن ملتحمه چشم، خواب‌آلودگی و… اشاره کرد.

البته این موضوع به غلظت مشروبات الکلی نیز ارتباط دارد. بعضی از این مشروبات مثل آبجو غلظت الکل کمتری دارند، اما بعضی دیگر از مشروب‌ها تقطیر و تغلیظ می‌شوند و حاوی میزان بالاتری الکل هستند. مسلما انواع مشروبات الکلی در حجم‌های مشابه ممکن است تظاهرات بالینی متفاوتی ایجاد کنند. صرف‌نظر از نوع الکل شرب، با افزایش مصرف به‌تدریج علائم و رفتار‌های خاصی در فرد ایجاد می‌شود.

مصرف همزمان الکل، موادمخدر و دارو‌های خواب‌آور نیز باعث تشدید اثر هر یک از آن‌ها می‌شود و جان فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد. متاسفانه امروزه بسیاری از افراد همزمان با الکل از دارو‌هایی مثل ترامادول و دارو‌های آرام‌بخش مثل دیازپام، کلونازپام، اگزازپام، لورازپام و… استفاده می‌کنند، بدون اینکه از خطرات آن آگاه باشند.

بعضی‌ها معتقد هستند مصرف آب زیاد یا مایعاتی مثل دوغ از شدت مسمومیت با الکل می‌کاهد. آیا این موضوع حقیقت دارد؟

نه، الکل مصرف‌شده در هر صورت جذب بدن می‌شود. البته کم‌آبی بدن می‌تواند در بروز علائم و شدت مسمومیت تاثیرگذار باشد. در این وضعیت، مصرف مایعات می‌تواند دفع الکل از بدن را تسریع کند، اما اگر فرد از قبل دچار کم‌آبی نباشد، این راهکار کمک چندانی به او نخواهد کرد.

کدام مراکز به درمان مسمومیت ناشی از الکل می‌پردازند؟

علائم ناشی از مصرف الکل شرب مثل مستی، بی‌قراری، تهوع و استفراغ معمولا با گذشت زمان و با دفع الکل از طریق تنفس رفع می‌شوند، اما اگر فرد از الکل سمی استفاده کرده باشد، ابتدا ممکن است دچار علائم گوارشی مثل تهوع و استفراغ شود و بعد از بهبود موقت و ظاهری، مجددا علائم گوارشی و همچنین اختلال بینایی را تجربه کند.

به محض مشاهده این علائم باید تمام مصرف‌کنندگان الکل مورد نظر به اورژانس بیمارستان مراجعه کنند. تهران و بعضی از شهر‌های بزرگ مثل اصفهان، مشهد و تبریز مجهز به اورژانس مسمومان هستند. افراد مستقر در این اورژانس‌ها با علائم این نوع مسمومیت آشنایی بیشتری دارند و بهتر می‌توانند به بیمار کمک کنند. بیمارستان لقمان در تهران و در درجه بعد، بیمارستان بهارلو با اهمیت کمتر دارای اورژانس مسمومان هستند. در صورت دسترسی نداشتن به اورژانس مسمومان، اورژانس‌های عمومی نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند.

مصرف الکل غیراستاندارد با خطر مرگ همراه است

متانول یا همان الکل چوب، ماده‌ای است که در اثر تولید غیراستاندارد الکل‌ها ایجاد می‌شود. این الکل در حلال‌ها، ضدیخ اتومبیل، شیشه‌شوها، مایعات فتوکپی، کاغذ دیواری و حتی سوخت جامد به کار برده می‌شود و رنگ‌بر است. مصرف این الکل در شرب بسیار خطرناک است و تاحدودی حس مستی یا سکر در فرد ایجاد می‌کند، اما مستی حاصل از آن خیلی کمتر از الکل شرب است. تقریبا می‌توان گفت: بیشتر الکل‌های صنعتی که در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند از نوع متانول هستند.

مسمومیت با این الکل با علائم دل‌درد، تهوع، استفراغ، کمردرد، بی‌قراری، رخوت، اختلال در دید و در نهایت اختلال در سطح هوشیاری، تشنج و مرگ اتفاق می‌افتد. هنگام روبرو شدن با این علائم باید مثل تمام بیمارانی که به احیا نیاز دارند، راه تنفس را برای فرد باز کرد و به او اکسیژن رساند. بعد از رسیدن به بیمارستان نیز معمولا پادزهر‌هایی به تناسب وضعیت مسمومیت برای بیمار استفاده می‌شود.

حتی ممکن است فرد به دیالیز یا پالایش خون نیاز پیدا کند. این بیماران را باید به بیمارستان‌هایی منتقل کنید که دارای بخش مسمومان هستند. مسمومیت با الکل شرب نیز در صورتی اتفاق می‌افتد که فرد تا سر حد مرگ الکل نوشیده باشد. البته این حالت کمتر دیده می‌شود، زیرا بدن با گذشت زمان، الکل شرب را متابولیزه می‌کند.

*استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید پزشکی، رئیس بخش مسمومان مرکز پزشکی لقمان حکیم

درباره این موضوع می توانید ویدیوی کمک‌های اولیه برای مسمومیت الکلی را ببینید.