شهشهان؛ بقعه شاهِ شاهان

به گزارش خبرنگار ایمنا، شاه علاءالدین محمد، سرسلسله خاندان شهشهانی و شاه علائی است که نسب او به امام علی(ع) می‌رسد و به شهشهان یا شاه شاهان شهرت داشت. احداث ساختمان این بقعه در زمان سلطان محمد بن بایسنقر نواده امیر تیمور انجام‌شده و خطاط کتیبه آن محمود نقاش خوشنویس مشهور قرن نهم هجری قمری است که به خط ثلث گچ‌بری شده، اشعار و عباراتی را نوشته و به شهادت شاه علاءالدین محمد اشاره‌کرده است.

بقعه شهشهان در شمال شهر اصفهان در کنار مسجد جامع در خیابان ابن‌سینا، کوچه مسجد صفا، فلکه شهشهان واقع‌شده و به همین دلیل کوی اطراف آن را محله شهشهان می‌گویند.

اساس ساختمان این بقعه مربوط به زمان تیموریان است و احداث ساختمان این بقعه در زمان سلطان محمد بن بایسنقر نواده امیر تیمور انجام‌شده است.

این بقعه آرامگاه شاه علاءالدین محمد از سادات و بزرگان اصفهان است که در سال ۸۵۰ هجری قمری به دستور شاهرخ تیموری به شهادت رسید.

شاه علاءالدین محمد، سرسلسله خاندان شهشهانی و شاه علائی است. وی از بزرگان سادات حسینی و اشراف و نقیب النقبا است که نسب او بابا ۲۴ واسطه به علی ابن ابیطالب می‌رسد. شاه علاءالدین محمد علاوه بر ارشاد، نقیب النقباء بوده که پس از مقام سلطنت، مقامی به آن نمی‌رسیده و به‌واسطه این دو مقام به شهشهان یا شاه شاهان شهرت یافته است.

مورخین علت شهادت این سید جلیل‌القدر را ناشی از علاقه‌ای می‌دانند که سلطان محمد بن بایسنقر به او داشته و نزاع دو شاهزاده تیموری و تسلط شاهرخ به اصفهان موجب خشم وی و کشته شدن این مرد بزرگ می‌شود.

در دوران سلطنت شاهرخ تیموری، شاه علاءالدین موردتکریم و تعظیم امراء وقت و موردتوجه عامه مردم و خاصه موردعلاقه سلطان محمد فرزند بایسنقر نواده شاهرخ بود.

هنگامی‌که شاهرخ میرزا در هرات بود و سلطان محمد از طرف او حاکم اصفهان بود، چون سلطان محمد هوس سلطنت کرد و از اطاعت شاهرخ سر باز زد، مورد غضب شاهرخ قرار گرفت. شاهرخ به قصد سرکوبی او از هرات به اصفهان لشکر می‌کشد و سلطان محمد بدون آن‌که با لشکر شاهرخ مواجه شود به شیراز و بعداً به لرستان می‌رود. شاهرخ پس از ورود به اصفهان جمعی از بزرگان سادات و علماء را به اتهام همدستی با سلطان محمد دستگیر و تبعید می‌کند و از آن جمله شاه علاءالدین محمد و امیر احمد چوپان و خواجه افضل‌الدین ترکه را توقیف و به شهر ساوه تبعید می‌کند.

سرانجام شاهرخ به اغواء و تحریک گوهرشاد بیگم، زوجه سنی خود و بانی مسجد گوهرشاد در مشهد، جمله شاه علاءالدین محمد و امیر احمد چوپان و خواجه افضل الدین ترکه را در روز سیزدهم رمضان سال۸۵۰ هجری قمری در ساوه به بدار آویخته و می‌کشد.

بعد از مرگ شاه علاءالدین طولی نکشید که به فاصله ۸۰ روز شاهرخ در شهر ری فوت کرد. پس از آن سلطان محمد به اصفهان مراجعت و دستور می‌دهد که به جبران این قتل، شاه علاءالدین را از ساوه به اصفهان آورده و در حسینیه خود او یعنی شهشهان فعلی به خاک می‌سپارند. سلطان محمد به پاس احترام شاه علاءالدین، بر آرامگاه او بقعه فعلی را بنا کرد.

بقعه از داخل و خارج با گچ‌بری و کاشی‌کاری تزئین شده و گنبد آن در اوایل حکومت پهلوی مرمت‌شده است. بر دیوار شرقی داخل بقعه شهشهان اشعاری به خط نستعلیق و با رنگ سفید نوشته شده است. خطاط کتیبه اصلی بقعه محمود نقاش، خوشنویس مشهور قرن نهم هجری قمری است که به خط ثلث گچ‌بری شده و اشعار و عباراتی را نوشته و به شهادت شاه علاءالدین محمد اشاره‌کرده است.

بر دیوار شمالی داخل بقعه کتیبه‌ای است که با گچ‌بری به خط ثلث بر زمینۀ قهوه ای و سبز و قرمز به تاریخ ۱۰۱۳ هجری قمری توسط صحیفی فارسی کتابت شده و مفاد آن به اقدامات بانونی نیکوکاری به نام خانم سلطان اشاره می‌کند. هم‌چنین عبارات این کتیبه بیانگر تعمیراتی است که در زمان شاه عباس اول صفوی در بقعه انجام‌شده است.

در اطراف بقعه کتیبه زیبائی به خط کوفی در سلام علی آل یس تکرار شده و کتیبه دیگری با خط ثلث در چهارده شعر عربی، شجره نامه شاه علاءالدین و واقعه بدار آویختن او را نوشته و در آخر کتیبه نام سید محمود نقاش است. سید محمد نقاش همان خطاط سال ۸۵۱ هجری قمری است که در آخر کتیبه سر در مسجد جامع اصفهان را نیز امضاء کرده است.

داخل بقعه تزئینات گچی دارد و کاشی‌کاری های آن از اقدامات جدید است. در اوایل قرن یازدهم نیز، این بنا مورد مرمت قرار می‌گیرد که کتیبه‌ای از کاشی معرق مورخ ۱۰۱۳ هجری قمری در داخل بقعه، حاکی از آن است. قسمت بالای ورودی بقعه در ایوان غربی کاشی‌کاری شده و در وسط و کنار کاشی‌کاری معرق این ایوان که از آثار نفیس کاشی‌کاری در قرن نهم هجری قمری است، نام استاد کاشی‌کار آن به خط نستعلیق سفید معرق بر زمینه لاجوردی آمده است.

بر دیوار ضلع شرقی داخل بقعه شهشهان، صورت یک گلدان نقاشی شده که هیکل گلدان را از پائین به بالا اشعاری از سعدی به خط نستعلیق سفید درهم روی زمینه سبز روشن گچی تشکیل می‌دهد.

در سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۵ در اواسط تصدی حسین شهشهانی، برای بقعه یک جفت در منبت‌کاری شده کار اصفهان به سبک درهای قدیم، تهیه و نصب شد.

درِ منبت‌کاری شده که در ورودی بقعه شهشهان نصب شده، درهای جدید منبت‌کاری دیگری نیز در پشت نصب شده است. بقعه شهشهان با شماره ۳۶۸ در تاریخ دوم اسفندماه ۱۳۲۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.