واقعیتی از جنگ که فقط شهید آوینی نشان داد/ قاب عرفانی روایت فتح برخاسته از "باورهای مذهبی" آقامرتضی است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ۲۰ فروردین ماه مصادف با سالروز شهادت سیدمرتضی آوینی است. مجموعه مستند «روایت فتح» یکی از یادگارهای ارزشمند آوینی در عرصه سینما است که هنوز هم برای بسیاری از هنرمندان و سینماگران یک نقطه عطف به‌شمار می‌رود.

محمدعلی صمدی پژوهشگر تاریخ انقلاب و دفاع مقدس با حضور در برنامه تلویزیونی «نردبان» درباره سینمای آوینی، مجموعه روایت فتح و جهان‌بینی او نسبت به دفاع مقدس صحبت کرد.

او در پاسخ به این سؤال که به‌زعم عده‌ای «روایت فتح»، مستند نیست، بیان داشت: مدتی روی نگرش شهید آوینی درباره دنیا و جهان‌بینی او در فیلم‌هایش تمرکز کردم. برداشت من این است که آقای آوینی قطعاً مستندساز است، چرا که تجربه‌های ساخت مستندهای زیادی قبل و بعد از جنگ، به‌غیر از «روایت فتح» را دارد، اما چیزی که در روایت فتح می‌بینیم، فراتر از ذوق و قریحه هنری یک سینماگر است، اولاً خود او کمتر پشت دوربین روایت فتح قرار گرفت، معمولاً بچه‌ها را برای فیلمبرداری می‌فرستاد و خودش پای میز تدوین بود، البته قبلش آنها را توجیه می‌کرد و با این کار تلاش می‌کرد تا ذهنش را به آنان منتقل کند.

وی اضافه کرد: از سویی دیگر، به‌نظرم روایت فتح به‌معنای مصطلح «سینمای مستند» که امروزه در دنیا وجود دارد، مستند نیست. می‌توان گفت که «تألیفِ تصویری صوتی» است. ممکن است عده‌ای بگویند این کار، اثری تجربی است که با آنها موافق نیستم. سینمای تجربی تعریف خاص خود را دارد و به سطحی ضعیف‌تر از سینما و یا تجربیات ابتدایی یک فیلم‌ساز اطلاق می‌شود.

صمدی گفت: دقت داشته باشید که شهید آوینی به کاری که انجام می‌دهد کاملاً مسلط است، چرا که پایه روایت فتح، متن است و آوینی به‌شدت بر ادبیات مسلط و قدرت قلم او واقعاً منحصر به فرد است. بنده معتقدم که آوینی در مجموعه روایت فتح، تصویر را پیوست متن کرده و متن او نیز از باورش برآمده است، در حقیقت، فیلم‌های آوینی بیشتر از اینکه قاب سینمایی داشته باشد، قاب عرفانی دارد. البته عرفان مفهوم گسترده‌ای دارد، اما عرفان شهید آوینی چیزی برخاسته از باورهای مذهبی اوست.

این پژوهشگر تاریخ انقلاب و دفاع مقدس با اشاره به اینکه نگاه شهید آوینی به جنگ، نگاهی عرفانی است، بیان داشت: در این نوع نگاه، نشان دادن کشته‌ها جایگاه ندارد؛ به همین دلیل، نه کشته خودی و نه کشته غیرخودی را نشان نمی‌دهد. شاید ۲-۳ برداشت از شهادت و شهدا در کل روایت فتح دیده شود، یکی آن رزمنده‌ای است که آب می‌آورد و ترکش می‌خورد و دیگری صحنه شهادت پاسدار وظیفه‌ای است که تیر می‌خورد و چند ثانیه‌ای از جان دادن او را نشان می‌دهد، البته در آنجا هم آوینی متن جالبی می‌خواند و می‌گوید: «ارجعی الی ربک».

وی ابراز کرد: در حقیقت، آوینی نمی‌خواهد قاب زیبایی از جان دادن یک انسان نشان بدهد بلکه می‌خواهد برداشت عرفانی خود از شهادت را به‌تصویر بکشد، اما یک نکته را به‌قطعیت می‌توانم بگویم و آن هم این است که در هیچ‌کدام از تصاویر ایشان، کشته شدن دشمن را نمی‌بینید.

صمدی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نگاه متفاوت آوینی نسبت به جنگ گفت: آوینی می‌خواهد بخشی از واقعیت جنگ را به ما نشان دهد که با سایر جنگ‌ها مشترک نیست. در همه جنگ‌ها کشت و کشتار وجود دارد اما آوینی اصلاً سراغ این موضوعات نمی‌رود، او چیزی را به ما نشان می‌دهد که در دیگر جنگ‌ها نیست و حداقل نمونه آن را ندیده‌ایم. در این میدان، آدم‌هایی را می‌بینیم که آمده‌اند در میدان نبرد، تجربه شخصی منحصربه‌فردی داشته باشند. بعد از پایان جنگ نیز آوینی دغدغه‌اش را ادامه داد و معتقد بود که این بخش از جنگ مغفول خواهد ماند.

وی در پایان گفت: درست است که رزمندگان در میدانی هستند که توپ و تانک حکمفرماست، اما مهم‌تر از این موضوع، هویت اجتماعی افراد است. همیشه برایم سؤال بود که؛ چرا فردی که در قالب‌های دیگر قاب‌های ظریفی را می‌بندد اما در روایت فتح به‌شیوه دیگری عمل می‌کند؟ مثلاً همراه با دوربینش بالای سر افراد می‌رود، اسم‌ و شغل‌شان را می‌پرسد و… به‌نظرم او می‌خواهد به ما بگوید که این جنگ، جنگ طبقه فرودست و پابرهنه است و باید معلوم شود که این رزمندگان از بدنه عموم جامعه هستند، منظورم فقر سیاسی و مالی نیست، بلکه منظورم سادگی و عام بودن است. حال باید دقت داشت که این افراد در میدان جنگ به‌دنبال رشد هستند و این رشد مادی نیست، در فیلم‌ها کاملاً مشخص است که هیچ‌کدام طمع مالی ندارند.

انتهای پیام/+