کلرامفنیکل چیست؟ فواید و عوارض جانبی داروی Chloramphenicol

در دهه‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه پزشکی و داروسازی به وجود آمده است که منجر به توسعه و بهبود درمان‌های مختلف شده است. یکی از داروهایی که در این راستا نقش مهمی ایفا می‌کند، کلرامفنیکل است. این دارو به عنوان یک آنتی‌بیوتیک گروه تتراسایکلین‌ها شناخته می‌شود و برای درمان عفونت‌های باکتریایی در انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به اهمیت موضوع و نقش برجسته داروی chloramphenicol در صنعت داروسازی و بهبود سلامت، این مقاله می‌تواند بهترین منبع اطلاعاتی را برای افرادی که به دنبال درک عمیق‌تر از این دارو هستند، فراهم کند.

اشکال دارویی کلرامفنیکل

1. محلول تزریقی ۱۰۰۰ میلی گرم در ویال
2. قطره

موارد مصرف داروی کلرامفنیکل

تزریق کلرامفنیکل برای درمان انواع خاصی از عفونت‌های جدی ناشی از باکتری‌ها در زمانی که دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌توانند استفاده شوند، کاربرد دارد. این داروها در دسته‌ای از داروها به نام آنتی‌بیوتیک‌ها قرار می‌گیرد که با توقف رشد باکتری‌ها کار می‌کند. لازم بذکر است، آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند محلول تزریقی کلرامفنیکل برای سرماخوردگی، آنفولانزا یا سایر عفونت‌های ویروسی موثر نیستند. مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در مواقعی که نیازی به آن‌ها نیست، خطر ابتلا به عفونتی را که بعداً در مقابل درمان آنتی‌بیوتیکی مقاومت می‌کند را افزایش می‌دهد.

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی chloramphenicol

فارماکولوژی کلرامفنیکل در اکثر بافت‌ها و مایعات بدن وجود داشته و به راحتی از جفت عبور می‌کند. این دارو به طور گسترده کبدی (۹۰٪) به متابولیت‌های غیرفعال، عمدتا توسط گلوکورونیداسیون و پالمیتات کلرامفنیکل توسط لیپازها در دستگاه گوارش به پایه فعال هیدرولیز می‌شود. سوکسینات سدیم کلرامفنیکل توسط استرازها هیدرولیز می‌شود و به باز فعال می‌رسد. مکانیسم عمل این دارو با اتصال به زیر واحد ریبوزومی ۵۰S، سنتز پروتئین باکتریایی را مهار می‌کند.

مقدار مصرف داروی chloramphenicol

کلرامفنیکل (chloramphenicol) به صورت تزریقی مایعی است که توسط پزشک یا پرستار در بیمارستان به داخل رگ تزریق شده و معمولا هر ۶ ساعت یک بار مصرف می‌شود. طول درمان شما بستگی به نوع عفونت تحت درمان دارد. پس از بهبود وضعیت، پزشک ممکن است شما را به آنتی‌بیوتیک دیگری که می‌توانید برای تکمیل درمان از طریق دهان مصرف کنید، تغییر دهد. در چند روز اول درمان با تزریق کلرامفنیکل باید احساس بهتری داشته باشید. اگر علائم شما بهبود نیافت یا بدتر شد، به پزشک خود اطلاع دهید. این دارو را مطابق دستور پزشک مصرف کنید، قطع زودهنگام دارو سبب بازگشت بیماری خواهد شد.

زمان مصرف کلرامفنیکل

1. برای درمان عفونت‌های جدی ناشی از سویه‌های حساس ۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم به صورت تزریق داخل وریدی تجویز می‌شود. در موارد استثنایی، بیماران با ارگانیسم‌های نسبتاً مقاوم یا عفونت‌های شدید ممکن است نیاز به افزایش دوز تا ۱۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم روزانه داشته باشند.
2. برای مصرف در سایر موارد فقط به عنوان جایگزین برای درمان مننژیت، تیفوئید یا عفونت ریکتزیال استفاده کنید.
3. درمان عفونت‌های سیستمیک در کودکان و نوزادان مانند بزرگسالان است. هنگامی که بیمار غلظت کافی مایع مغزی نخاعی مورد نظر را داشته باشد، ممکن است به ۱۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم روزانه نیاز داشته باشد. با این حال، باید در اسرع وقت دوز را به ۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم روزانه کاهش داد.
4. نوزادان و کودکان مشکوک به عملکردهای متابولیکی نابالغ: ۲۵ میلی گرم بر کیلوگرم در روز منقسم در ۶ ساعت که معمولاً غلظت‌های درمانی دارو را در خون تولید می‌کند.
5. نوزادان (کمتر از ۲۸ روز) با دوز بارگیری (LdD): 20 میلی گرم بر کیلوگرم به صورت یکبار تزریق داخل وریدی که دوز نگهدارنده را ۱۲ ساعت پس از بارگیری دوز مصرف کنید.
6. دوز نگهداری کلی کمتر از ۷ روز ۲۵ میلی گرم بر کیلوگرم به صورت تزریق داخل وریدی، بیشتر از ۷ روز (کمتر از ۲۰۰۰ گرم) ۲۵ میلی گرم بر کیلوگرم در ۲۴ ساعت و برای بیشتر از ۷ روز (بیشتر از ۲۰۰۰ گرم) ۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم در روز منقسم در ۱۲ ساعت مصرف می‌شود.

موارد احتیاط

قبل از مصرف داروی کلرامفنیکل، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. افراد دارای سوابق پزشکی مانند اختلالات قلبی عروقی، مشکلات ریوی یا کبدی، تنگی نفس، عفونت ریوی یا کلیوی خاص، حساسیت یا آلرژی به آنتی‌بیوتیک‌ها و… با احتیاط این دارو را مصرف کنند. اگر در گذشته بعد از مصرف این دارو شاهد عوارض جانبی در خود بودید، به پزشک اطلاع دهید تا در صورت نیاز نسخه را تغییر دهد.

1. در صورت امکان از دوره‌های مکرر درمان کلرامفنیکل خودداری کنید.
2. درمان را بیش از زمان مورد نیاز برای درمان بیماری با خطر کم یا بدون عود بیماری ادامه ندهید.
3. اختلال در عملکرد کبد یا کلیه ممکن است باعث افزایش سطح خونی بیش از حد دارو در دوز توصیه شده شود. در این راستا، دوز مصرفی خود را براساس این فرایند تنظیم کنید؛ همچنین ترجیحا غلظت خون را در فواصل مناسب تعیین کنید.
4. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است منجر به رشد بیش از حد ارگانیسم‌های غیر حساس از جمله قارچ‌ها شود. در صورت ظاهر شدن ارگانیسم‌های غیر حساس در طول درمان اقدامات مناسب را انجام دهید.
5. سندرم گری در نوزادان نارس و نوزادان گزارش شده است. با اتساع شکم با یا بدون استفراغ، سیانوز رنگ پریده پیشرونده، فروپاشی وازوموتور که اغلب با تنفس نامنظم همراه است، مرگ در عرض چند ساعت پس از شروع این علائم مشخص می‌شود. همچنین ممکن است با سطوح سرمی > ۵۰ میکروگرم در میلی لیتر پس از دوزهای مکرر همراه باشد.

دیسکرازی‌های خونی داروی کلرامفنیکل

1. دیسکرازی های خونی جدی و کشنده (کم خونی آپلاستیک، ترومبوسیتوپنی و گرانولوسیتوپنی) که پس از تجویز کلرامفنیکول شناخته شده است.
2. نوع برگشت‌ناپذیر افسردگی مغز استخوان که منجر به کم خونی آپلاستیک با میزان مرگ و میر بالا می‌شود، با ظاهر شدن هفته‌ها یا ماه‌ها پس از درمان آپلاستیک یا هیپوپلازی مغز استخوان مشخص می‌شود.
3. از نظر محیطی، پان سیتوپنی اغلب مشاهده می‌شود، اما در تعداد کمی از موارد تنها یک یا دو نوع از سه نوع سلول اصلی (گلبول‌های قرمز، لکوسیت‌ها، پلاکت‌ها) ممکن است افسرده شوند.
4. یک نوع برگشت‌پذیر افسردگی مغز استخوان، که وابسته به دوز است، در برخی بیماران رخ می‌دهد. این نوع افسردگی مغز با واکوئل شدن سلول‌های اریتروییید، کاهش رتیکولوسیت‌ها و لکوپنی مشخص می‌شود و به قطع درمان پاسخ می‌دهد.
5. به دلیل نداشتن اطلاعات دقیق در مورد اندازه جمعیت در معرض خطر، تعداد کل دیسکرازی‌های مرتبط با دارو و تعداد کل دیسکرازی‌های غیردارویی، تعیین دقیق خطر دیسکرازی‌های خونی جدی و کشنده امکان‌پذیر نیست.

موارد منع مصرف کلرامفنیکل

1. حساسیت مفرط
2. مصرف خوراکی یا موضعی
3. پروفیلاکسی باکتریایی
4. عفونت‌های ویروسی

عوارض جانبی داروی کلرامفنیکل (chloramphenicol)

کابوس، اسهال، حالت تهوع، استفراغ، کهیر، سردرد، کم‌خونی آپلاستیک، سندرم گری و… برخی از عوارض جانبی کلرامفنیکل (chloramphenicol) می‌باشد. اگر هر یک از این اثرات ماندگار یا بدتر شد، فوراً به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. تزریق کلرامفنیکل ممکن است باعث ایجاد وضعیتی به نام سندرم خاکستری در نوزادان نارس و نوزاد شود. همچنین گزارش‌هایی از سندرم گری در کودکان تا ۲ سال و در نوزادانی که مادرانشان با تزریق کلرامفنیکل در حین زایمان تحت درمان قرار گرفتند، گزارش شده است.

علائمی که معمولاً بعد از ۳ تا ۴ روز از درمان در برخی بیماران رخ می‌دهد شامل نفخ معده، استفراغ، آبی بودن لب‌ها و پوست به دلیل کمبود اکسیژن در خون، فشارخون پایین، مشکل در تنفس و مرگ می‌باشد. اگر درمان با اولین نشانه هر یک از علائم متوقف شود، علائم ممکن است از بین بروند و نوزاد به طور کامل بهبود یابد. در مورد خطرات استفاده از این دارو در طول زایمان یا برای درمان نوزادان و کودکان خردسال با پزشک خود صحبت کنید. این دارو عوارض دیگری نیز ایجاد می‌کند، در صورت بروز هرگونه مشکل غیرعادی در حین دریافت این دارو با پزشک خود تماس بگیرید.

1. کابوس‌ها
2. سردرد
3. کهیر
4. اسهال
5. استوماتیت
6. انتروکولیت
7. حالت تهوع
8. استفراغ
9. سرکوب مغز استخوان
10. کم‌خونی آپلاستیک
11. نوروپاتی محیطی
12. نوریت بینایی
13. سندرم گری

تداخل دارویی کلرامفنیکل

1. تداخلات رده X (پرهیز): ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ای)، واکسن وبا، کلادریبین، دیپیرون
2. کاهش اثرات داروها توسط کلرامفنیکل (سیستمیک): ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ای)، واکسن ب.ث.ژ (ایمنی‌زا)، سفتازیدیم، واکسن وبا، لاکتوباسیلوس و استریول، سدیم پیکوسولفات، واکسن حصبه، ویتامین ب ۱۲
3. کاهش اثرات کلرامفنیکل (سیستمیک) توسط داروها: باربیتورات ها، فوس فنی‌توئین، فنی‌توئین، ریفامپین
4. افزایش اثرات داروها توسط کلرامفنیکل (سیستمیک): الکل (اتیل)، باربیتورات ها، کربوسیستئین، کلوزاپین، سیکلوسپورین (سیستمیک)، دفریپرون، فوس فنی‌توئین، فنی‌توئین، سولفونیل اوره‌ها، تاکرولیموس (سیستمیک)، آنتاگونیست ویتامین کا
5. افزایش اثرات کلرامفنیکل (سیستمیک) توسط داروها: کلرامفنیکل (چشمی)، کلادریبین، دیپیرون، فوس فنی‌توئین، مزالامین، فنی‌توئین، پرومازین

مصرف داروی کلرامفنیکل (chloramphenicol) در دوران بارداری و شیردهی

مصرف داروی کلرامفنیکل در بارداری به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. این دارو در رده C ایمنی بارداری قرار دارد که به معنای این است که شواهدی از خطر برای جنین وجود دارد. کلرامفنیکل یک آنتی‌بیوتیک با طیف وسیع است که برای درمان عفونت‌های باکتریایی مختلف استفاده می‌شود. منافع دارو در مقابل خطرات احتمالی، تعیین کننده مصرف یا عدم مصرف آن در دوران بارداری است.

شرایط نگهداری داروی کلرامفنیکل

داروی کلرامفنیکل (chloramphenicol) باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.

کلام آخر داروی کلرامفنیکل

در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز به بررسی داروی کلرامفنیکل به عنوان یک آنتی‌بیوتیک موثر از گروه تتراسایکلین‌ها پرداختیم. این دارو با تاریخچه طولانی در دنیای پزشکی، اثرات بسیاری را در درمان عفونت‌های باکتریایی ایفا می‌کند. از مکانیسم عمل آن گرفته تا کاربردهای پزشکی، این دارو نقش مهمی در بهبود و درمان بسیاری از بیماری‌ها دارد. با این حال، از مصرف بدون نسخه و بیش از اندازه این دارو پرهیز کنید تا دچارعوارض جانبی جدی نشوید.

منبع سایت: Medscape