دانش حدیث | اهمیت سندشناسی و متن‌شناسی در حدیث

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دومین جلسه از سلسله بحث‌های “دانش حدیث” به صورت مجازی از سوی مجموعه دینی فرهنگی “خوان کرم” و با حضور جمعی از دانشجویان سراسر کشور برگزار شد. 

مجید فروزانمهر دکترای تخصصی نهج‌البلاغه در این جلسه با تأکید بر اهمیت حدیث گفت:  امام باقر علیه‌السلام خطاب به فرزند بزرگوارشان یعنی امام صادق علیه‌السلام فرمود «فرزندم، منزلتِ شیعیان را از اندازه روایت و معرفت‌شان بشناس؛ زیرا معرفت همان فهم روایت است و با فهم روایات است که مؤمن به عالی‌ترین درجات ایمان می‌رسد. من در کتاب على علیه‌السلام نگریستم و در آنجا این جمله را یافتم: همانا قدر و قیمت هر انسان، به معرفت اوست. یَا بُنَیَّ اعْرِفْ مَنَازِلَ الشِّیعَةِ عَلَى قَدْرِ رِوَایَتِهِمْ وَ مَعْرِفَتِهِمْ فَإِنَّ الْمَعْرِفَةَ هِیَ الدِّرَایَةُ لِلرِّوَایَةِ وَ بِالدِّرَایَاتِ لِلرِّوَایَاتِ یَعْلُو الْمُؤْمِنُ إِلَى أَقْصَى دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ.» بر اساس این حدیث در می‌یابیم که از ملزومات یک شیعه،‌ مطالعه و درک احادیث عترت است. 

وی به موضوع سند و متن‌ حدیثی پرداخت و گفت: سند در لغت به معنای تکیه‌گاه است که جمع آن اِسناد است. در اصطلاح، به مجموعه افرادی گفته می‌شود که متن حدیث را یکی پس از دیگری از گوینده اصلی نقل می‌کنند. وقتی ریشه این بحث را در قرآن پیگیری می‌کنیم،‌ به آیه۳ سوره منافقون می‌رسیم: «وَ إِذا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یُؤْفَکُونَ»؛ یعنی چون آنان را ببینی جسم و ظاهرشان [از آراستگی و وقار] تو را به شگفت آورد، و اگر سخن گویند [به علت شیرینی و جذابیّت کلام] به سخنانشان گوش فرا می‌دهی [اما از پوچی باطن، سبک مغزی و دورویی] گویی چوب‌های خشکی هستند که به دیواری تکیه دارند [و در حقیقت اجسادی بی روح اند که در هیچ برنامه‌ای اطمینانی به آنان نیست، از شدت بزدلی] هر فریادی را به زیان خود می پندارند. اینان دشمن واقعی‌اند؛ از آنان بپرهیز؛ خدا آنان را بکشد؛ چگونه [با دیدن این همه دلایل روشن، از حق به باطل] منحرف می شوند؟!» در این آیه اصطلاح «خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ»،‌ یعنی چوب‌های تکیه‌داده شده که در اینجا، مُسند از همان ریشه سند است.  در هر صورت در علم حدیث، به تک تک افراد «راوی» گفته می‌شود. راوی اول کسی است که متن حدیث را از گوینده اصلی برای راوی دوم نقل می‌کند. 

فروزانمهر درباره اهمیت بحث «سند» در حدیث گفت: مسئله سند ریشه روایی دارد. شیخ کلینی در کتاب کافی خود روایتی را از امام صادق و ایشان از امیر مؤمنان علیهما السلام به این صورت نقل می‌کند: «إِذَا حَدَّثْتُمْ بِحَدِیثٍ فَأَسْنِدُوهُ إِلَى الَّذِی حَدَّثَکُمْ فَإِنْ کَانَ حَقّاً فَلَکُمْ وَ إِنْ کَانَ کَذِباً فَعَلَیْهِ» یعنی زمانی که حدیثى براى شما باز گویند، در مقام نقل آن، به کسى که براى شما باز گفته نسبت دهید، اگر راست باشد به سود شما است و اگر دروغ باشد به عهده او است.

این کارشناس علوم حدیث در توضیح «متن حدیث» گفت: متن در لغت به قسمت محکم و مرتفع زمین می‌گویند و عبارت متون جمع آن است. در اصطلاح سخنی را گویند که گوینده حدیث آن را بیان کرده است و یا عملی که اهل بیت علیهم‌السلام انجام داده‌اند.  پس از آنجا که استحکام معنای حدیث و استواری و بلندمرتبگی حدیث به خاطر متن است، آن را متن نامیده‌اند. 

فروزانمهر درباره معرفی اجمالی دانش‌‏های حدیثی گفت: بر اساس ارکان حدیث دانش حدیث به سه بخش کلی تقسیم می‌شود: ۱٫ رجال که دانش مربوط به سند حدیث و احوال راویان است. ۲٫ فقه‌الحدیث که دانش مربوط به متن و محتوای حدیث و مربوط به فهم حدیث است که فقه الحدیث (درایة الحدیث) نام دارد. ۳٫ مصطلح الحدیث که دانش‌های مرتبط با هر دو بخش متن و سند است. سیر تاریخ حدیث هم از عناوین فرعی موضوع حدیث‌شناسی است. 

انتهای‌پیام/