نگاهی تحلیلی به جلسات شعر نیمه رمضان/ رهبر معظم انقلاب شعر و زبان فارسی را تمدن‌ساز می‌دانند

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دیدار شاعران با رهبر معظم انقلاب در نیمه ماه مبارک رمضان با استمرار در چند دهه گذشته، به یک سنت در جامعه ادبی کشور تبدیل شده است. حضور رهبر معظم انقلاب میان شاعران و اهل‌ قلم، مربوط و محدود به سال‌های اخیر نیست، ایشان به‌روایت شاعرانی چون اخوان ثالث و امیری فیروزکوهی، پای ثابت برخی از انجمن‌ها در مشهد و بعد در تهران بودند. دیدار شاعران با ایشان در دوره ریاست جمهوری آغاز و در زمان رهبری نیز ادامه داشته و مشغله‌های متعدد، مانع برگزاری این نوع جلسات نشده است.

استمرار این جلسات طی سال‌های گذشته پیام‌ها و تأثیرات مختلفی را بر جریان شعر کشور گذاشته است؛ به‌طوری که از آن با عنوان یکی از تأثیرگذارترین اتفاقات در حوزه ادبی و زبان فارسی یاد می‌شود. نگاه متفاوت ایشان به مقوله شعر و زبان فارسی سبب دلگرمی بسیاری از شاعران شده است. ایشان شعر را تمدن‌ساز می‌دانند و از آن با تعابیر مختلفی چون میراث ملی و هنر کهنه‌نشدنی یاد می‌کنند؛ این در حالی است که عموماً شعر در نظر اکثر مسئولان در دوره‌های مختلف، به زینت المجلس بودن خلاصه شده است.

تاکنون آثار متعددی درباره جلسات شعر نیمه ماه مبارک رمضان منتشر شده است. کتاب «رسم شاعری» از جمله تازه‌ترین عناوین در این زمینه است که به کوشش محمدرضا وحیدزاده تدوین و توسط کانون اندیشه جوان در سال گذشته منتشر شده است. کتاب، در ۱۲ سرفصل دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب درباره شعر را با علاقه‌مندان به این حوزه به اشتراک می‌گذارد. وحیدزاده در گفت‌وگویی با تسنیم عنوان کرده است که کتاب «رسم شاعری» اثری متفاوت با آثار پیشین در این موضوع است و تدوین آن حدود ۱۰ سال زمان برده است. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با او را می‌توانید در ادامه بخوانید:

*تسنیم: آقای وحیدزاده، پیش از کتاب «رسم شاعری» آثار متعددی درباره دیدار شاعران با رهبر معظم انقلاب یا نگاه ایشان به شعر و زبان فارسی منتشر شده است. ضمن اینکه مشروح سخنان ایشان در این دیدارها که هرساله در نیمه ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود، در پایگاه اطلاع‌رسانی ایشان نیز در دسترس است. کتاب «رسم شاعری» با چه نگاه و هدف متفاوتی با منابع گذشته منتشر شده است؟

اساساً یکی از دلایلی که من این کار را انجام دادم، این بود که پیش‌تر کتابی با این ساختار نوشته نشده بود. آغاز نگارش کتاب «رسم شاعری» به سال ۹۰ بازمی‌گردد. من در آن زمان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی کار می‌کردم. در آنجا با توجه به اینکه اثر مکتوب جامعی درباره این مسئله وجود نداشت، به این نتیجه رسیدیم که کتابی با این محوریت تدوین کنیم. با پژوهشگران متعددی صحبت کردیم، اما به دلیل مشکلاتی که پیش رو بود، کسی نپذیرفت و در نهایت خودم تصمیم گرفتم که کار تدوین این کتاب را برعهده بگیرم.

متن صحبت‌های رهبر معظم انقلاب که در پایگاه اطلاع‌رسانی ایشان هست، مشروح سخنان ایشان در آن دیدارها است؛ هیچ‌کدام از این بیانات به صورت دسته‌بندی منطقی تنظیم یا نمایه‌سازی نشده است تا اگر مخاطبی به مسئله مجزایی نیازمند است، آن را به راحتی در اختیار داشته باشد. مخاطب در مواردی با جستجو شاید بتواند به کلیدواژه‌هایی برسد، اما عموماً پراکنده و بدون نظم منطقی لازم است که ممکن است باعث ملال و سردرگمی شود.

از این منظر، در کتاب «رسم شاعری» تلاش کردم نظم موضوعی بیانات رهبر معظم انقلاب در حوزه شعر را طی سال‌های مختلف استخراج کنم. تلاش شده بیانات ایشان در زمینه‌های مختلف از جمله توصیفی، راهبردی، انتقادی، پیشنهادی و … احصا و تحت عناوین مجزایی مورد توجه قرار گیرد. ایشان گاه به عنوان مدیر فرهنگی و کسی که در حوزه‌های مختلف از جمله عرصه خطیر فرهنگ، سیاست‌گذاری می‌کنند، پیشنهاداتی برای این حوزه دارند. گاه نیز در مقام منتقد به سراغ برخی از مسائل رفته‌اند. در مواردی نیز به عنوان فردی با تجربه گرانسنگ که از دهه ۳۰ در بطن بسیاری از ماجراهای ادبی حضور داشته‌اند، نگاه متمایزی به مسائل مختلف این حوزه دارند؛ به همین دلیل تحلیل‌هایی که ارائه می‌دهند، ارزشمند است. با توجه به اهمیت این مسائل، تمام این بخش‌ها به صورت مجزا در کتاب مورد توجه قرار گرفته است.

تدوین کتاب «رسم شاعری» ۱۰ سال زمان برد. یکی از مشکلات برای به سرانجام رساندن این اثر، در دسترس نبودن منابع بود. در مورد برخی از منابع هم که با مشقت‌های فراوان توانستم به آنها برسم، اجازه انتشار نداشتم؛ چون گفته می‌شد پیش از این در سایت منتشر نشده است. کسب اجازه انتشار این موارد، مراحل سختی داشت. در مجموع به حداقل این منابع اکتفا کردم و بخشی از این منابع در آرشیو من باقی ماند. در مقدمه کتاب به صورت کامل همه این موارد را توضیح داده‌ام.

*تسنیم: کتاب در چه بازه زمانی بیانات ایشان را بررسی کرده است؟

از دهه ۶۰ این بررسی آغاز می‌شود. بخش دیگری از مطالب ذکر شده مرتبط با دهه ۷۰ و بخش زیادی از این موارد به دهه ۸۰ بازمی‌گردد. این کتاب بیانات رهبر معظم انقلاب درباره شعر تا اواخر دهۀ ۹۰ را بررسی کرده است.

*تسنیم: با توجه به اینکه کتاب حاضر بیانات ایشان در طول چند دهه را مورد بررسی قرار داده است، می‌تواند نشان‌دهنده سیر فکری ایشان نسبت به موضوع شعر باشد. کمی درباره محتوا و این بُعد از کتاب توضیح دهید.

بله، به نظرم همین‌طور است؛ با این صورت‌بندی که انجام شده و آن نظمی که در دل گفتارها بود، می‌توانیم به این نتیجه برسیم. این نظم در دل گفتارهای رهبر معظم انقلاب درباره شعر وجود داشت، اما متأسفانه استخراج نشده بود. من سعی کردم این نظم منطقی را کشف کنم، نه اینکه آن را وضع کنم. یک منظومه فکری در حوزه شعر در زمینه‌های مختلف از راهبرد و سیاست‌گذاری گرفته تا نقد و … در کلام ایشان وجود دارد.

از سوی دیگر، در پایان کتاب نیز سعی کردم استنباط و برداشت شخصی خودم را نیز از سخنان و نظرات ایشان به صورت مجزا ارائه کنم. این بخش حاصل ۱۰ سال مؤانست با بیانات ایشان و کند و کاو این گفتارها و نکته‌سنجی‌هایی بود که برای من لذت‌بخش بود. اگر کسی به فهرست کتاب نیز نگاه کند، متوجه این نظم می‌شود.

*تسنیم: نگاه رهبر معظم انقلاب نسبت به شعر از چه جنسی است؟ آیا ایشان شعر را یک موضوع تفننی نگاه می‌کنند یا به عنوان یک میراث فرهنگی تمدن‌ساز؟

مسئلۀ حائز اهمیت این است که نگاه رهبر معظم انقلاب به حوزه شعر، نگاهی بی‌بدیل و بی‌سابقه است. نظم و اشرافی را که در نگاه رهبر معظم انقلاب نسبت به حوزه شعر وجود دارد، در هیچ کدام از آثار و کارهای مسئولان، سیاسیت‌گذاران و مدیرانی که در این سال‌ها خدمت کرده‌اند، پیدا نمی‌کنیم؛ و این تازه دربارۀ مدیرانی است که خدماتشان اثربخش بوده، مدیرانی را که به حوزه فرهنگ ضربه زدند، اصلاً در نظر نمی‌گیریم.

 ایشان اشراف بلامنازعی در حوزه شعر دارند. نگاه ایشان، نگاه متفاوتی است؛ نگاهی که نه در هیچ‌کدام از علمای حوزوی پیشین شاهدش هستیم و نه در بخشی از روشنفکران معاصر. نگاه رهبر معظم انقلاب برخلاف بسیاری از سیاستمداران، نگاه حاشیه‌ای به مقوله شعر نیست. نگاه ایشان به شعر چه از منظر نقش آن در تاریخ و چه از وجه توجه به جایگاه شاعر و … نگاه تفننی و تبلیغاتی و شعاری نیست. این مسئله را می‌توان از اهتمامی هم که ایشان به حوزه شعر دارند، دریافت؛ آن هم با توجه به موقعیت رهبری ایشان و مشغله‌هایی که بی‌گمان برایشان وجود دارد. تمام این‌ها نشان می‌دهد که شعر در منظر ایشان حائز اهمیت است.

یکی از نکات قابل توجه، تأکید ایشان بر تأثیر شعر در حرکت اجتماع و ساختن امروز و فردای کشور است. از این منظر به اقتضائات حال هنرمندان و کار هنری باور دارند و این باور را می‌توان در سیره ایشان دید و از این حیث با دیگر مسئولان متفاوت هستند.

*تسنیم: در کنار توجه ایشان به شعر، ما شاهد توجه خاص ایشان به زبان فارسی هستیم. ایشان در دیدارهای مختلف نسبت به آسیب‌هایی که به زبان فارسی وارد شده و تهدیدهای این زبان به شاعران، مسئولان و مردم هشدار داده‌اند. درباره نگاه ایشان به زبان فارسی کمی توضیح دهید.

بله، همین‌طور است. یکی از کتاب‌هایی که جزو منابع «رسم شاعری» بوده است، کتاب «امین زبان پارسی» بود. در این کتاب به صورت مبسوط به اهمیتی که رهبر معظم انقلاب برای زبان فارسی قائل هستند، می‌توان پی برد. برداشت من این است که زبان بنیاد فرهنگ و هویت ماست. شعر به عنوان یک مقوله هنری و به عنوان بنایی که روی این زمین می‌ایستد، حائز اهمیت است و گذشته ما را به فردای ما گره می‌زند و نقش تمدنی در این میان دارد. تا زبان فارسی نباشد و هویت ما، هویت مستقلی نباشد، هنری نمی‌تواند شکل بگیرد. این نگاه را می‌توان در کلام رهبر معظم انقلاب نسبت به زبان فارسی دید.

*تسنیم: به سیر فکری و نگاه رهبر انقلاب به شعر اشاره کردید، در دوره‌های مختلف این مسئله چه تغییراتی داشته است؟

یکی از مؤلفه‌های نگاه ایشان به حوزه شعر، تداوم یک منطق ذهنی است که دوره‌های مختلف آن را تغییر نمی‌دهد. اما با وجود این جوهره ثابت، براساس اقتضائات زمانه، ایشان از مقوله‌ای استقبال می‌کنند یا موضوعی را پیشنهاد می‌دهند یا نسبت به امری انتقاد دارند. بر این اساس، گاه روی سرود تأکید دارند، گاه روی شعر طنز، گاه روی مناجات و گاه موضوع دیگری. به عنوان مثال، با توجه به اتفاقات عجیب و غریبی که در دهه ۹۰ در منطقه رخ می‌داد، روی هجو تأکید کردند. گاه ایشان روی جلسات نقد براساس احساس نیاز به عنوان دیده‌بان، تأکید دارند و پیشنهاد می‌دهند که شاعران محافل و انجمن‌هایی در این زمینه داشته باشند.

در مجموع باید گفت که ما شاهد یک منطق ذهنی در کلام و نگاه ایشان راجع به شعر هستیم، اما گاه به دلایل اقتضائات و شرایط زمانه، ایشان پیشنهادات یا انتقاداتی را مطرح می‌کنند، روی مسائلی تأکید بیشتری دارند و … . در نمونه‌ای دیگر، به رسانه‌زدگی شعرا و تأثیر فضای مجازی بر شعر در دوره‌های اخیر اشاره کرده‌اند. این موضوع مربوط به دهه ۷۰ نیست، مربوط به سال‌های اخیر و رشد استفاده از فضای مجازی است. اتفاقاً همین مسائل بیانگر به‌روز و در صحنه بودن ایشان است.

انتهای پیام/