کتوکونازول (Ketoconazole) چیست؟

یکی از داروهایی که در بهبودی و کنترل عفونت‌های قارچی نقش مهمی ایفا کرده و به عنوان یکی از عنصرهای مؤثر و مورد توجه در علم پزشکی شناخته شده است، کتوکونازول است. کتوکونازول یک آنتی‌فانگال موثر از خانواده آزولها است که برای درمان عفونت‌های قارچی در انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو از طریق مهار رشد و انکشاف قارچ‌ها از طریق مهار سازوکارهای تولید اسفتوسترول، ماده‌ای ضروری برای سلامتی سلول‌های قارچی، عمل می‌کند. در ادامه به بررسی موارد مصرف، اشکال دارویی، طریقه مصرف در کودکان و بزرگسالان، موارد احتیاط و… داروی Ketoconazole خواهیم پرداخت.

اشکال دارویی کتوکونازول

کتوکونازول در اشکال دارویی قرص معمولی ۲۰۰ میلی گرم، لوسیون، کرم و شامپو در بازار موجود است. همچنین داروهای هم گروه این آن فلوکونازول، ایتراکونازول، پوساکونازول، وریکونازول، ایساوکونازول و… می‌باشد.

موارد مصرف داروی کتوکونازول

این دارو برای درمان یک بیماری خاص پوستی (درماتیت سبورئیک، نوعی شوره سر) استفاده می‌شود. در این شرایط، اعتقاد بر این است که یک قارچ (Malassezia furfur) پوست یا پوست سر را آلوده می‌کند و در نتیجه پوست (فلس‌ها) یا پوست سر، صورت، گوش‌ها، قفسه سینه یا قسمت بالای کمر خشک و پوسته‌پوسته می‌شود. کتوکونازول یک داروی ضد قارچ آزول است که با توقف رشد قارچ عمل می‌کند. برخی از موارد مصرف این دارو شامل عفونت‌های قارچی، سندرم کوشینگ (خارج از برچسب)، تینا ورسیکالر مکرر (خارج از برچسب) و… می‌باشد.

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی Ketoconazole

مکانیسم عمل کتوکونازول (Ketoconazole) سنتز ارگوسترول وابسته به سیتوکروم P450 را مهار می‌کند که به نوبه خود از تشکیل غشای سلولی جلوگیری می‌کند. سندرم کوشینگ (خارج از برچسب) به مهار آنزیم‌های P450 شامل اولین مرحله در سنتز کورتیزول، برش زنجیره جانبی کلسترول و تبدیل ۱۱-دئوکسی کورتیزول به کورتیزول است. این دارو به خوبی در مایع مفصل ملتهب، بزاق، صفرا، ادرار، شیر مادر، سبوم، سرومن، مدفوع، تاندون‌ها، پوست و بافت نرم، بیضه‌ها توزیع می‌شود. از سد خونی مغزی ضعیف عبور می‌کند و تنها مقادیر ناچیزی به CSF می‌رسد. دفع آن از طریق مدفوع (۵۷%) و ادرار (۱۳%) صورت می‌گیرد.

مقدار مصرف داروی Ketoconazole

قبل از شروع استفاده از کتوکونازول، نحوه مصرف بر روی بسته‌بندی دارو را مطالعه کنید. اگر سوالی دارید، از پزشک یا داروساز خود بپرسید. این دارو را فقط برای پوست یا پوست سر استفاده کنید. در صورت مصرف پماد یا کرم این دارو، ابتدا ناحیه مورد نظر را تمیز و کامل خشک کرده و سپس قبل و بعد از مصرف این دارو دست‌ها را بشویید. این دارو را بر روی پوست آسیب دیده و همچنین به مقدار کمی از پوست طبیعی در کنار این ناحیه طبق دستور پزشک، یکبار در روز بمالید. طول درمان بستگی به نوع التهاب و پاسخ به درمان دارد که در معمولا ۲ هفته می‌باشد.

زمان مصرف قرص کتوکونازول

کرم یا لوسیون Ketoconazole را طبق دستور پزشک مصرف کرده و از مقدار مصرفی در نسخه تجاوز نکنید. در صورت مصرف زیاد یا بیش از اندازه، وضعیت شما سریع‌تر بهبود نمی‎‌یابد اما عوارض جانبی ممکن است افزایش یابد. این دارو را در چشم، بینی یا دهان مصرف نکنید، اگر برخوردی داشت با آب فراوان شستشو دهید. در صورت بروز سوزش، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. از این دارو بطور منظم استفاده کنید تا بیشترین سود را از آن ببرید. همچنین حداقل تا ۳ ساعت پس از استفاده از این دارو، ناحیه تحت درمان را نشویید.

مقدار مصرف داروی کتوکونازول در بزرگسالان

1. برای درمان عفونت‌های قارچی سیستمیک (مانند بلاستومیکوز، کوکسیدیوئیدومیکوز، هیستوپلاسموز، کرومومایکوز) در بیمارانی که شکست خورده‌اند یا نسبت به سایر درمان‌ها عدم تحمل دارند، توصیه می‌شود. دوز پیشنهادی ۲۰۰ الی ۴۰۰ میلی گرم است.
2. این دارو برای مهار استروئیدزایی در بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ استفاده می‌شود، دوز پیشنهادی ۶۰۰-۸۰۰ میلی گرم در روز است. همچنین کتوکونازول به ندرت و اغلب سمی در دوزهای مورد نیاز برای کاهش ترشح کورتیزول استفاده می‌شود.
3. در بیماران مبتلا به اختلال کبدی هیچ تغییر دوز در برچسب سازنده ارائه نشده است. اگر در طول درمان سمیت کبدی رخ داد، دوز را قطع کنید و مجموعه کاملی از آزمایشات کبدی را انجام دهید.
4. از قرص‌ها به عنوان درمان اولیه استفاده نکنید. این دارو باید فقط زمانی استفاده شود که سایر درمان‌های ضد قارچی مؤثر در دسترس نباشد یا مزایای بالقوه آن بیشتر از پتانسیل سمیت کبدی باشد.
5. از تجویز قرص برای درمان عفونت‌های قارچی پوست و ناخن به دلیل خطر آسیب جدی کبد، مشکلات غده فوق کلیوی و تداخلات مضر خودداری کنید.

مقدار مصرف داروی کتوکونازول در کودکان

1. برای درمان عفونت‌های قارچی سیستمیک (مانند بلاستومیکوز، کوکسیدیوئیدومیکوز، هیستوپلاسموز، کرومومایکوز) در بیمارانی که شکست خورده‌اند یا نسبت به سایر درمان‌ها عدم تحمل دارند، استفاده می‌شود. دوز پیشنهادی در کودکان بالای ۲ سال ۳٫۳ الی ۶٫۶ میلی گرم بر کیلوگرم است.
2. در کودکان باید با احتیاط و براساس وزن این دارو تجویز شود. همچنین از این دارو به عنوان داروی اولیه استفاده نکرده و در صورت اجبار باید تجویز شود.

موارد احتیاط

قبل از استفاده داروی کتوکونازول، اگر به آن یا سایر ضد قارچ‌های آزول مانند کلوتریمازول، اکونازول یا میکونازول حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که در برخی بیماران باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر می‌شود. در صورت داشتن سوابق پزشکی یا حساسیت خاص، با پزشک خود در رابطه با خطرات و عوارض احتمالی مشورت کنید. در دوران بارداری، این دارو باید تنها زمانی استفاده شود که دارو به وضوح نیاز باشد، زیرا ترکیبات موجود آن می‌تواند سبب خطراتی برای نوزاد و جنین شود.

1. از داروی کتوکونازول (Ketoconazole) به عنوان درمان اولیه استفاده نکنید. باید فقط زمانی استفاده شود که سایر درمان‌های ضد قارچی مؤثر در دسترس یا تحمل نباشد و مزایای بالقوه آن بیشتر از پتانسیل سمیت کبدی در نظر گرفته شود.
2. از تجویز قرص برای درمان عفونت‌های قارچی پوست و ناخن به دلیل خطر آسیب جدی کبد، مشکلات غده فوق کلیوی و تداخلات مضر با سایر داروهایی که بیشتر از فواید آن در درمان این بیماری‌ها است، خودداری کنید.
3. در بیماران مبتلا به حساسیت به سایر آزول‌ها با احتیاط مصرف شود.
4. افزایش شکنندگی استخوان بلند با دوز بالا در مطالعات حیوانی گزارش شده است. در بیماران مستعد به شکنندگی استخوان، از جمله سالمندان و زنان یائسه، دوز را با دقت انتخاب کنید.
5. کاهش جذب در بیماران مبتلا به آکلرهدریا گزارش شده است. از مصرف همزمان با داروهایی که اسیدیته معده را کاهش می‌دهند، خودداری کنید.
6. در برخی بیماران سمیت کبدی گزارش شده است (از جمله مرگ و میر یا پیوند کبد).
7. مصرف همزمان مهارکننده‌های HMG-CoA ردوکتاز متابولیزه شده با CYP3A4 (به عنوان مثال، سیمواستاتین، لوواستاتین) خطر ابتلا به میوپاتی را افزایش می‌دهد.

موارد منع مصرف کتوکونازول

1. حساسیت مفرط
2. با دوفتیلید، کینیدین، پیموزاید، سیزاپراید، متادون، دیسوپیرامید، دروندارون و رانولازین منع مصرف دارد و می‌تواند باعث افزایش غلظت پلاسمایی این داروها شود و فواصل QT را طولانی کند که گاهی منجر به اختلالات ریتمی بطنی تهدیدکننده زندگی می‌شود (مانند تورساد د پوینت).
3. درمان همزمان با سیزاپراید، مشتقات ارگوت یا تریازولام (ممکن است آریتمی‌های قلبی کشنده رخ دهد)
4. بیماری حاد یا مزمن کبد
5. CYP3A4مهارکننده‌های HMG-CoAردوکتاز متابولیزه شده (به عنوان مثال، سیمواستاتین، لوواستاتین)، کتوکونازول CYP3A4را مهار می‌کند و ممکن است خطر میوپاتی مرتبط با استاتین‌ها را افزایش دهد.

هشدار و خطرات استفاده از قرص کتوکونازول

1. قرص‌ها باید فقط زمانی استفاده شوند که سایر درمان‌های ضد قارچی موثر در دسترس یا قابل تحمل نباشد و مزایای بالقوه آن بیشتر از خطرات احتمالی در نظر گرفته شود.
2. سمیت کبدی با مصرف خوراکی (از جمله موارد مرگ و میر یا نیاز به پیوند کبد) رخ داده است. همچنین برخی از بیماران هیچ فاکتور خطر آشکاری برای بیماری کبدی نداشتند.
3. در برخی بیماران ممکن است باعث طولانی شدن QT شود. مصرف همزمان با دوفتیلید، کینیدین، پیموزاید، سیزاپراید، متادون، دیسوپیرامید، دروندارون و رانولازین منع مصرف دارد. کتوکونازول می‌تواند باعث افزایش غلظت پلاسمایی این داروها شود (با مهار CYP3A4) و فواصل QT را طولانی‌تر کند که گاهی منجر به اختلالات ریتمی بطنی تهدید کننده زندگی مانند تورساد د پوینت می‌شود.

عوارض جانبی قرص کتوکونازول (Ketoconazole)

سوزش، قرمزی یا خشکی پوست در کرم یا لوسیون و تهوع و استفراغ، درد شکم، سردرد و سرگیجه، تب و خواب آلودگی از عوارض قرص کتوکونازول (Ketoconazole) می‌باشد.  در صورتی که هرکدام از عوارض جانبی این دارو بدتر شد، مصرف دارو را قطع و به پزشک اطلاع دهید. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. برخی از عوارض جانبی جدی آن شامل تاول یا زخم باز روی پوست تحت درمان، تورم چشم، سمیت کبدی و… است. در صورت بروز هرکدام از این موارد به پزشک مراجعه کنید.

1. تهوع و استفراغ
2. خارش
3. درد شکم
4. سردرد و سرگیجه
5. هیپرلیپیدمی
6. خواب آلودگی
7. تب و لرز
8. افسردگی
9. ژنیکوماستی
10. اسهال
11. ناتوانی جنسی

تداخل دارویی کتوکونازول

تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر دهد یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. این تداخلات در داروهای شیمیایی یا گیاهی رخ می‌دهد. داروی کتوکونازول با داروهای هپاتوتوکسیک، آنتی اسید آنتی‌کولینرژیک، آنتی اسپاسمودیک، استاتین‌ها، آنتاگونیست‌های گیرنده H2، امپرازول، سوکرالفیت، استمیزول، سیزاپراید، سیکلوسپپورین، ایزونیازید، ریفامپین، فنی توئین و وارفارین تداخل دارد.

مصرف قرص کتوکونازول (Ketoconazole) در دوران بارداری و شیردهی

داروی کتوکونازول (Ketoconazole) در دسته C خطرات در دوران بارداری قرار دارد، یعنی در شرايط خاص و نظارت ويژه پزشک قابل استفاده است. مطالعات حیوانی بر این دارو خطرات کمی را نشان داده است و مطالعات انسانی خاصی در دسترس نیست. فواید دارو در مقابل خطرات و عوارض احتمالی، تعیین‌کننده مصرف یا عدم مصرف این دارو در دوران بارداری است.

شرایط نگهداری داروی کتوکونازول

داروی کتوکونازول باید در دمای اتاق و به دوز از حرارت یا دمای بالا نگهداری شود، زیرا این دارو قابل اشتعال است. همه داروها را به دور از دسترس کودکان و حیوانات نگهداری کنید. اگر قصد دور انداختن دارویی را دارید، آن را مطابق با اصول بهداشتی دور بریزید.

کلام آخر در مورد داروی کتوکونازول

در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز ما به بررسی دقیق داروی کتوکونازول، یکی از داروهای آزولهای مؤثر در درمان عفونت‌های قارچی در انسان پرداختیم. این دارو با مهار سازوکار تولید اسفتوسترول در قارچ‌ها، به عنوان ماده مؤثر در سلامتی پوست و به عنوان یک وسیله مؤثر در مبارزه با عفونت‌های قارچی ثابت شده است. مزایای کتوکونازول، از جمله اثربخشی درمانی و وسعت کاربردها در درمان عفونت‌های قارچی مختلف، اهمیت بسیاری در علم پزشکی دارد.

منبع سایت: Medscape