آنچه در مورد موسیقی درمانی باید بدانید

موسیقی درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی شناخته می شود که از ویژگی های ذاتی موسیقی برای بهبود رفتارهای اجتماعی و ارتقای سلامت روح و جسم استفاده می کند. در ادامه این مطلب از کلینیک آرامش مجله دکتر بهشتیان با موسیقی درمانی آشنا می شوید.

شاید بتوان گفت این روش درمانی، که مداخله هدف مندی را دنبال می کند، شامل موارد زیر است:

• نواختن موسیقی
• آهنگ سازی
• آواز خواندن
• رقصیدن
• گوش دادن به موسیقی
• بحث کردن درباره موسیقی

ممکن است این شیوه درمانی برای افراد مبتلا به افسردگی و اضطراب مفید باشد و به بهبود کیفیت زندگی کسانی که به مشکلات جسمانی مبتلا هستند کمک کند. هر کسی می تواند بدون هیچ گونه محدودیتی در جلسات درمانی شرکت کند و لازم نیست از قبل با دنیای موسیقی آشنا باشید تا از اثرات مفید آن بهره ببرید.

موسیقی می تواند به بهبود خلق و خو و سلامت روحی و جسمی شما کمک کند.

انواع موسیقی درمانی

می توان موسیقی درمانی را به عنوان یک فرآیند پویا تعریف کرد که در آن، شرکت کنندگان در آهنگ سازی مشارکت دارند، یا آن را یک فرآیند غیرپویا دانست که گوش دادن به موسیقی یا هر واکنش دیگری نسبت به آن را شامل شود. برخی از درمانگران ممکن است از رویکرد ترکیبی استفاده کنند که شامل تعامل و عکس العمل فعال و غیرفعال شرکت کنندگان به موسیقی است.

روشهای مختلفی در موسیقی درمانی وجود دارد، از جمله:

• موسیقی درمانی تحلیلی: این روش شما را تشویق می کند یک دیالوگ ساده روزمره و فی البداهه را با آواز یا نواختن یک ساز بیان کنید و بدین صورت افکار ناخودآگاه ذهنتان را بروز دهید و البته اگر تمایل داشتید بعداً در مورد آنها با درمانگر خود صحبت کنید.
• موسیقی درمانی بِنِنزون (Benenzon): این روش ترکیبی از مفاهیم روانکاوی با فرآیند آهنگ سازی است و به دنبال یافتن «هویت صدای موسیقایی» شماست. درواقع می خواهد صدای بیرونی شما را به گونه ای توصیف کند که بیشتر با وضعیت درونی شما مطابقت داشته باشد.
• موسیقی درمانی شناختی رفتاری (CBMT): در این روش، درمان شناختی رفتاری (CBT) با موسیقی ترکیب می شود تا از موسیقی برای تقویت یا اصلاح برخی از رفتارها استفاده شود. این روش ساختاری منظم دارد نه آزاد، و شامل گوش دادن به موسیقی، رقصیدن، آواز خواندن یا نواختن یک ساز می شود.
• موسیقی درمانی اجتماعی: در این روش، موسیقی به عنوان راهی برای ایجاد راحت ترِ تغییرات اجتماعی معرفی می شود. این روش به صورت تیمی (در یک محیط گروهی) و به سطح بالایی از مشارکت هر عضو نیاز دارد.
• موسیقی درمانی به روش نوردوف-رابینز (Nordoff-Robbins): به این روش، موسیقی درمانی خلاق و آزاد نیز می گویند و به صورت نواختن یک ساز (معمولاً سِنج یا طَبل) توسط شرکت کننده و همراهی درمانگر با استفاده از سازی دیگر خواهد بود. این فرآیند به عنوان بداهه نوازی (یا روش آزاد) و راهی برای کمک به بیان احساسات خود استفاده می شود.
• روش بانی (Bonny) در تصویرسازی و موسیقی هدایت شده (GIM): در این روش، از موسیقیِ کلاسیک برای تحریک تخیل استفاده می شود. در این روش، هنگام گوش دادن به موسیقی، احساسات، حواس پنجگانه، خاطرات و تصورات خود را توضیح می دهید.
• روان درمانی صوتی: در این روش برای ارتباط با احساسات و تکانه های حسی خود از تمرینات صوتی مختلف، صداهای طبیعی و تکنیک های دم و بازدمی استفاده می کنید تا حس عمیق‌تری نسبت به خودتان به وجود آید.

موسیقی درمانی در مقابل صدا درمانی

موسیقی درمانی از صدادرمانی (یا آرامش بخشی توسط صدا) متمایز است.هر دو رویکرد، اهداف، پروتکل ها، ابزارها و ویژگی های خاص خود را دارند:

• موسیقی درمانی یک رشته تحصیلی نسبتاً جدید است، در حالی که صدادرمانی براساس سنت های باستانی فرهنگ مردم مناطق تبت است.
• صدادرمانی از ابزارهایی بهره می برد تا فرکانس های صوتی خاصی ایجاد کند، در حالی که موسیقی درمانی بر روی علایمی مانند استرس و درد تمرکز دارد.
• آموزش ها و گواهینامه هایی که برای صوت درمانی وجود دارد به اندازه موسیقی درمانی استاندارد نیست.
• موسیقی درمانی معمولاً در بیمارستان ها، مراکز درمانی خاص یا مراکز درمان سوء مصرف مواد به کار می رود، در حالی که صدادرمانی ممکن است به عنوان طب مکمل یا جایگزین استفاده شود.

روش ها

متخصصین موسیقی‌درمانی با شناسایی اهداف مراجعه کننده شروع می کنند. برای مثال، اگر افسردگی دارد، شاید انتظار دارد موسیقی بتواند به صورت طبیعی خلق و خوی او را بهتر کند و حس شادی را در او افزایش دهد. همچنین ممکن است بخواهد موسیقی درمانی را برای سایر علائم افسردگی خود مانند اضطراب، بی خوابی یا عدم تمرکز به کار گیرد.

در طول یک جلسه موسیقی درمانی، ممکن است به انواع مختلف موسیقی گوش دهید، ساز بنوازید یا حتی آهنگ خودتان را بسازید. ممکن است از شما خواسته شود که آواز بخوانید. درمانگر ممکن است شما را به بداهه‌گویی تشویق کند، یا شاید از شما بخواهد یک متن از قبل آماده را بخوانید.

ممکن است از شما بخواهد هنگام انجام این تمرینات با احساسات خود ارتباط برقرار کنید یا بگذارید احساساتتان، اعمال شما را کنترل کنند و شما را به هرجایی که خواستند بکشانند. برای مثال، اگر عصبانی هستید، ممکن است نوت هایی با صدای بلند، تند و ناهماهنگ بنوازید یا بخوانید.

از طرفی دیگر، می توانید با موسیقی بفهمید چه راه هایی برای بهبود احساس تان وجود دارد. مثلاً اگر عصبانی هستید و می خواهید عصبانیت یا استرس تان را بروز دهید، می توانید با گوش دادن یا نواختن یک موسیقی آرام، ملایم و آرامش‌بخش احساستان را کنترل کنید.

جلسات موسیقی درمانی اغلب تک نفره است، اما می توانید در جلسات گروهی نیز شرکت کنید. این جلسات با یک موسیقی‌درمانگر در هر جایی می تواند برگزار شود مانند این مکان ها:

• درمانگاه
• مرکز بهداشت محله
• مرکز اصلاح و پرورش
• بیمارستان
• مطب خصوصی پزشک
• در محل فیزیوتراپی
• مراکز توانبخشی

هر جا که این جلسات برگزار شود، باید محیطی آرام و بدون حواس پرتی حاکم باشد.

موسیقی درمانی به چه دردی می خورد

موسیقی درمانی ممکن است برای افرادی که به این موارد مبتلا هستند یا تجربه این موارد را دارند، مفید باشد:

• بیماری آلزایمر
• اضطراب یا استرس
• اوتیسم
• بیماری قلبی
• درد مزمن عضلانی
• افسردگی
• دیابت
• مشکلات ارتباط کلامی و غیرکلامی
• بی نظمی عاطفی
• احساس اعتماد به نفس پایین
• سردرد
• تکانشگری
• خلق و خوی منفی
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• مشکلات مربوط به زایمان
• توانبخشی پس از آسیب یا عمل پزشکی
• مشکلات تنفسی
• اختلالات مصرف مواد
• مسائل مربوط به جراحی
• آسیب تروماتیک مغزی (TBI)
• مشکل در حرکت

تحقیقات متعددی نیز نشان می دهند می تواند برای افرادی که دارای موارد زیر هستند مفید باشد:

• بیخوابی
• اختلال وسواس اجباری (OCD)
• روان‌گسیختگی
• سکته مغزی و اختلالات عصبی

موسیقی درمانی نیز اغلب برای کمک به کودکان و نوجوانان استفاده می شود تا بتوانند:

• هویت خود را بهبود ببخشند
• مهارت های ارتباطی خود را بهتر کنند
• یاد بگیرند احساسات خود را کنترل کنند
• از تروما رهایی یابند
• خودشناسی داشته باشند

مزایای استفاده از موسیقی به عنوان درمان

روشهای موسیقی درمانی می توانند نسبت به ویژگی ها و موقعیت هر فرد تغییرکنند تا برای هر سنی مناسب باشند – حتی کودکان خردسال نیز می توانند از آن سود ببرند. بنابراین هر کسی با هر سطحی از شناخت موسیقایی و با وضعیت مختلف سلامت ذهنی یا جسمی می تواند از مزایای آن بهره مند شود..

اگر خودتان را با موسیقی درگیر کنید این اثرات را در خود احساس خواهید کرد:

• مناطقی از مغزتان فعال می شود که مسئول کنترل حافظه، احساسات، حرکت، رله حسی، برخی عملکردهای غیرارادی، تصمیم‌گیری و عکس العمل هستند.
• نیازهای اجتماعی افراد مسن در محیط های گروهی برآورده می شود.
• کاهش ضربان قلب و فشار خون
• گرفتگی ماهیچه ها را از بین می برد.
• باعث ترشح آنزیم اندورفین می شود (آنزیم اندورفین پس از انجام یک فعالیت شادی آفرین مانند ورزش، نرمش و رقص ترشح می شود)
• استرس را از بین می برد و باعث تقویت احساس آرامش می شود.
• باعث تقویت مهارت های حرکتی در کودکان و بهبود ارتباطات در نوجوانانی می شود که دارای ناتوانی های رشدی و/یا یادگیری هستند.

برخی تحقیقات نیز نشان داده اند موسیقی می تواند تأثیر زیادی بر افراد مبتلا به زوال عقل و سایر اختلالات مرتبط با حافظه داشته باشد.

به طور کلی، موسیقی درمانی می تواند احساسات مثبت را در شما افزایش دهد، احساساتی مانند:

• حس آرامش
• حس رضایت مندی
• اعتماد به نفس
• صمیمیت عاطفی

اثربخشی

در طول چندین دهه، دانشمندان روی این مسأله که موسیقی درمانی چه کاربردها و مزایایی دارد، تحقیق کرده اند و یافته های کلیدی این مطالعات بالینی نشان می دهد موسیقی درمانی برای افراد مبتلا به افسردگی و اضطراب، اختلالات خواب و حتی سرطان مفید است.

افسردگی

مطالعات بسیاری هستند که نشان می دهد موسیقی درمانی می تواند عامل موثری در درمان افسردگی به شمار آید. بر اساس این تحقیقات، موسیقی درمانی به عنوان مکملِ درمان های معمول (مانند داروهای ضد افسردگی و روان درمانی)، بیشترین اثربخشی را برای افراد مبتلا به افسردگی دارد.

موسیقی درمانی در ترکیب با سایر اشکال درمان، می تواند به کاهش افکار وسواسی، افسردگی و اضطراب در افراد مبتلا به اختلال وسواس اجباری (OCD)کمک کند.

در سال ۲۰۱۶، محققان در یک مطالعه بررسی کردند که چگونه موسیقی درمانی می تواند به همراه روش های درمان شناختی رفتاری CBT برای درمان افسردگی به کار رود. این نکته را باید گوشزد کرد که با وجود اینکه نتایج اولیه امیدوارکننده بودند، ولی تحقیقات بیشتری لازم است.

بیخوابی

بسیاری از مردم این موضوع را می دانند که موسیقی یا حتی نویز سفید می تواند به آنها کمک کند به خواب بروند. تحقیقات نشان داده موسیقی درمانی برای افراد مبتلا به اختلالات خواب یا بی خوابی (که به عنوان علائم افسردگی شناخته می شوند) مفید باشد.

در مقایسه با داروها و سایر درمان‌های رایج برای اختلالات خواب، موسیقی درمانی عوارض جانبی کمتری دارد، مقرون به صرفه‌تر است و خود شخص می تواند به راحتی و در هر زمانی آن را انجام دهد.

مدیریت درد

این موضوع مورد بررسی قرار گرفته که موسیقی می تواند به عنوان یک روش مناسب برای مدیریت دردهای حاد و مزمن در تمام سنین به کار رود. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده گوش دادن به موسیقی در دوره نقاهت می تواند به کودکان و بزرگسالان کمک کند تا با درد جسمی کنار بیایند.

موسیقی درمانی می تواند در شرایط زیر، به کاهش درد کمک کند:

• شرایط مزمن: می توان موسیقی درمانی را ذیل یک برنامه بلندمدت قرار داد تا درد مزمن را مدیریت کرد و به وسیله آن به افراد کمک کرد تا خاطرات مثبت قبل از ایجاد درد را دوباره به یادآورند و روی آنها تمرکز کنند.
• زایمان یا وضع حمل: موسیقی درمانی می تواند به عنوان یک گزینه موثر، مقرون به صرفه و غیردارویی برای مدیریت درد و کاهش اضطراب در زمان زایمان در نظر گرفته شود.
• جراحی: موسیقی درمانی به همراه مراقبت های استاندارد بعد از عمل جراحی می تواند نقشی موثر در کاهش سطح درد، اضطراب، ضربان قلب و فشار خون ایفا کند.

سرطان

فرایند تشخیص سرطان و گذراندن دوره درمان آن، به همان اندازه که از نظر جسمی دردناک است، تجربه احساسی سختی به شمار می رود. افراد مبتلا به سرطان معمولاً برای مراقبت از سلامت روحی و روانی خود به حمایت زیادی نیاز دارند.

در برخی تحقیقات نشان داده شده که موسیقی درمانی به کاهش اضطراب در افراد مبتلا به سرطان در مراحل اولیه پرتودرمانی کمک می کند و تحمل عوارض جانبی شیمی درمانی مانند حالت تهوع را آسان می کند.

از طرفی دیگر برای افرادی که پس از تشخیص سرطان دچار افسردگی می شوند، می توان با موسیقی درمانی به نتایج خوبی رسید.

چیزهایی که باید در نظر بگیرید

شاید نتوان موسیقی درمانی را به تنهایی درمان مناسبی برای برخی شرایط پزشکی، از جمله اختلالات روانی دانست. اما به همراه دارو، روشهای روان درمانی و غیره، می تواند بخشی موثر از یک برنامه درمانی به حساب آید.

اگر از نظر شنوایی مشکل دارید یا از سمعک استفاده می کنید، باید قبل از شروع موسیقی درمانی با متخصص گوش خود مشورت کنید تا مطمئن شوید این روش های درمانی برای شما بی خطر هستند.

همچنین اگر در بدن خود احساس درد می کنید یا دچار آسیب یا شرایط خاص فیزیکی هستید، ممکن است رقص که یکی از روش های موسیقی درمانی است، مناسب شما نباشد.

از طرفی دیگر باید ببینید این درمان ها تحت پوشش بیمه درمانی شما هستند یا نه. ممکن است جلسات موسیقی درمانی تحت پوشش کامل یا جزئی بیمه باشد، در هر صورت ممکن است نیاز باشد از طرف پزشک خود نامه تأیید داشته باشید.

از کجا باید شروع کرد؟

اگر می خواهید موسیقی درمانی را شروع کنید، ابتدا با یک پزشک عمومی یا درمانگر مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند شما را با تمرین‌دهندگان متخصص مرتبط سازند. انجمن موسیقی درمانی آمریکا (AMTA) لیستی از متخصصان دارای گواهی معتبر دارد که می توانید به وسیله آن یک موسیقی درمانگر متخصص در منطقه خود بیاید و به آن مراجعه کنید.

بسته به نیاز شما، یک جلسه موسیقی درمانی معمولی بین ۳۰ تا ۵۰ دقیقه طول می کشد. درست مانند جلساتی که با یک روان‌درمانگر دارید، می‌توانید یک برنامه زمان‌بندی مشخص برای موسیقی‌درمانی داشته باشید – مثلاً هفته‌ای یک‌بار – یا ممکن است انتخاب کنید که با یک موسیقی‌درمانگر به‌صورت معمولی‌تر «در صورت نیاز» کار کنید.

شاید بهتر باشد قبل از اولین جلسه، با موسیقی درمانگر خود صحبت کنید تا مشخص شود هدف شما چیست و چه انتظاری از این جلسات دارید. حتی در صورت نیاز می توانید با یک پزشک متخصص مشورت کنید.