موضع‌گیری دولت‌ها؛ نخستین عامل تعویق پروژه‌های فضایی

به گزارش خبرنگار ایمنا، صنعت فضایی یکی از مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین صنایع کنونی محسوب می‌شود که کشورهای بزرگی برای رشد این صنعت فعالیت می‌کنند. امروزه پروژه‌های فضایی به قدری توسعه یافته که دنیا به دنبال راهی برای سکونت در ماه و مریخ است؛ اما متأسفانه افزایش قیمت‌ها و شیوع بیماری کرونا موجب اختلالاتی در برنامه‌های فضایی دنیا، به خصوص ناسا شده است. پروژه‌های فضایی هزینه بسیاری دارد و به دلیل اینکه این پروژه‌ها با ریسک بسیار بالایی انجام می‌شود، باید پیش از انجام آن از درستی شرایط اطمینان حاصل کرد که همین مسئله موجب تأخیر در انجام پروژه‌های فضایی می‌شود. برای بررسی بیشتر علل تعویق پروژه‌های فضایی با عمران مرادی، پژوهشگر علوم فضایی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

چرا برنامه‌های فضایی به تعویق می‌افتد؟

برنامه‌های فضایی از مأموریت‌ها و فازهای مختلفی تشکیل شده است و به دلایل مختلف، معمولاً با تأخیر مواجه می‌شود که این تأخیرات، موجب انجام نشدن به‌موقع پروژه‌ها خواهد شد. نخستین مسئله‌ای که در رابطه با این صنعت باید مد نظر داشت، این است که اصلاً نباید برنامه‌های فضایی را دست کم بگیریم؛ زیرا پروژه‌های این صنعت به لحاظ تکنولوژی بسیار پیچیده و هزینه‌بر است و به نوعی یک سرمایه‌گذاری عظیم بلندمدت محسوب می‌شود. درواقع هنگامی که دولتی روی برنامه فضایی سرمایه‌گذاری می‌کند، هیچ سود مادی دریافت نمی‌کند و بازگشت سرمایه کوتاه ندارد.

موضع‌گیری دولت‌ها چه تأثیری در برنامه‌های فضایی دارد؟

نخستین و مهم‌ترین عامل در انجام پروژه‌های فضایی، موضع‌گیری دولت‌ها است؛ زیرا در حال حاضر کشورهای مختلفی از جمله آمریکا درگیر پروژه‌های فضایی هستند و هر یک از دولت‌ها دیدگاه خاص خود را نسبت به برنامه‌های فضایی ارائه می‌دهد. ممکن است دولتی اهداف بخش فضایی را برای بخش نظامی توسعه دهد یا مانند دولت کنونی ایالات متحده، علاوه بر حمایت از برنامه‌های فضایی، بودجه سالانه این بخش را نیز افزایش دهد؛ بنابراین نخستین عامل در انجام به موقع یا تأخیر پروژه‌های فضایی موضع‌گیری سیاسی و اقتصادی دولت‌ها نسبت به پروژه‌ها است، زیرا برخی دولت‌ها با پروژه‌های فضایی و هزینه‌های آن مخالف هستند و همین عامل، منجر به تعویق پروژه‌های فضایی می‌شود.

آیا کرونا در صنعت فضایی تأثیرگذار بود؟

بله. دلیل دیگری که موجب تأخیر پروژه‌های فضایی شد، ویروس کرونا بود. همان طور که این ویروس موجب تعطیلی، قرنطینه و اعمال محدودیت‌هایی برای صنایع مختلف شد، تمام پروژه‌های فضایی از جمله «آرتمیس» را نیز تحت تأثیر قرار داد و باعث اختلالاتی در این صنعت شد.

تفاوت صنعت فضا با دیگر صنایع چیست؟

فراتر از بحث‌های سیاسی، اقتصادی و مدیریتی که در انجام پروژه‌های فضایی مؤثر است، باید بین صنعت فضا و دیگر صنایع تفاوتی قائل شویم؛ زیرا اکثر صنایع دنیا تولید انبوه است و با استفاده از ساختارهای تولیدی فعالیت می‌کند، اما صنایع فضایی بدین شکل نیست و با تکنولوژی پیچیده تقریباً جزو صنایع‌دستی محسوب می‌شود. درواقع در این صنعت سازه‌ای که تولید می‌شود، فقط یکی است که آن هم به فضا می‌رود. به همین دلیل ریسک پروژه‌های فضایی بسیار بالا است؛ زیرا اگر محموله‌ای را به فضا پرتاب کنیم و با مشکل مواجه شود، نمی‌توان مانند خودرو به آن خدمات داد و اگر کوچک‌ترین مشکلی در محموله ارسال شده، ایجاد شود میلیاردها دلار هزینه از بین می‌رود؛ بنابراین یکی دیگر از مسائلی که در صنایع فضایی باعث تأخیر می‌شود، کاهش ریسک است و در این صنعت همواره باید به کاهش ریسک پروژه توجه کنیم.

کاهش ریسک پروژه‌های فضایی چگونه انجام می‌شود؟

در پروژه‌های فضایی مانند «آرتمیس» کاهش ریسک با انجام آزمایش‌های متعدد انجام می‌شود و هر قطعه و بخشی که ساخته می‌شود، باید مورد آزمایش قرار بگیرد و اگر در آزمایش موفق بود، پروژه ادامه می‌یابد؛ اما در صورتی که بخش مورد نظر در آزمایش‌ها موفق نبود، باید دوباره اصلاح شود که در این مرحله ممکن است به نوآوری نیز نیاز پیدا کنیم و تمام فرآیند را از ابتدا پیش ببریم که همین مسائل موجب هزینه‌های بیشتر و جابه‌جایی زمان‌بندی‌ها می‌شود.

پروژه‌های فضایی چگونه انجام می‌شود؟

برنامه‌های فضایی به صورت سامانه تعبیه می‌شود؛ به طور مثال تلسکوپ فضایی «هابل» یا «جیمزوب» صرفاً یک تلسکوپ نیست؛ بلکه برای بهره‌برداری و کنترل آن به تعداد بسیاری مراکز فضایی، ابزار فضایی و زمینی و خدمه نیاز است؛ بنابراین در پروژه‌های فضایی سامانه‌ای وجود دارد که از سخت‌افزارهای مختلف تشکیل شده و سازمان‌های مختلف در آن دخیل هستند.

چه مسائل دیگری در صنعت فضا مطرح است؟

از جمله مسائل دیگری که در صنعت فضا باید به آن توجه کنیم، مدیریت است. مدیریت برنامه‌های فضایی، فعالیت بسیار دشواری است؛ زیرا در این پروژه‌ها صرفاً یک سازمان درگیر نیست بلکه سازمان مسئول می‌شود و با چندین شرکت خصوصی و آژانس فضایی دیگر برای انجام پروژه همکاری می‌کند که همین برنامه‌ریزی و تقسیم‌بندی وظایف، فعالیت بسیار سختی به لحاظ مدیریتی است.